رشد جمعیت در سال ۹۱ باز هم کم می شود

امسال هم مانند سالهای قبل تعداد موالید در کشور کم خواهد بود و اگربه همین شیوه پیش رویم رشد جمعیت در کشور منفی می شود.شواهد و قرائن جمعیت‌شناختی از جمله میزان باروری کل زیر سطح جانشینی یعنی میزان باروری کل 8‌/‌1 فرزند برای هر مادر نشان می‌دهد که هم‌اکنون (دهه 1390) ایران در آستانه ورود به گذار دوم جمعیتی است. یکی از چالش‌های گذار جمعیتی در ایران که هم‌اکنون علائم و شواهد آن در جمعیت کشور قابل مشاهده است،کاهش سطح باروری به زیرسطح جانشینی و تجدید نسل جمعیت در ایران است. الگوی مابعد انتقال جمعیتی یا گذار دوم جمعیتی نشان‌دهنده وضعیتی است که در نظریه کلاسیک انتقال جمعیت تحت عنوان مرحله کنترل ارادی و در نظریه اصلاح شده انتقال جمعیت، با عنوان دومین انتقال جمعیتی از آن یاد می‌شود و ناظر بر شرایط کنونی کشورهای توسعه‌یافته است. در این مرحله، سطح مرگ و میر به علت سالخوردگی جمعیت از سطح باروری بیشتر شده و رشد طبیعی جمعیت منفی می‌شود. با توجه به این‌که کشورمان در آستانه دومین انتقال جمعیتی است، روبه‌رو شدن با چالش‌هایی چون باروری زیرسطح جانشینی، کاهش جمعیت در سن کار، سالخوردگی و رشد منفی جمعیتی دور از انتظار نخواهد نبود. البته آهنگ زمانی وقوع تحولات بسته به شرایط ویژه هر جامعه کاملا متفاوت است. در افق بلند‌مدت‌تر مسائلی چون سالخوردگی جمعیت، باروری پایین، کاهش جمعیت در سن کار، کاهش حجم و تعداد جمعیت ملی مسائلی هستند که در صورت ادامه روند فعلی در آینده با آنها مواجه خواهیم شد.

در این میان، چالش‌های اساسی یا به عبارتی، تهدید‌های جمعیتی جامعه ایران در سال‌های آینده با توجه به سطح پایین باروری کنونی کشور شامل کاهش حجم کل جمعیت ملی، بحران باروری و تجدید نسل، بحران سالمندی جمعیت، بحران کاهش نیروی انسانی درسن کار و افزایش مهاجرت‌های بین‌المللی و تغییرات هویتی و فرهنگی ـ که نیاز به مدیریت دارد ـ می‌شود.

از طرفی، نتایج یک تحقیق علمی نشان می‌دهد تولد چند بچه در یک خانواده به دلیل کمک فرزندان بزرگ‌تر به کوچک‌تر باعث ارتقای سطح توانمندی و هوش در کودکان می‌شود این موضوع یکی از آثار مثبت چند موالید در یک خانواده است، در خانواده تک فرزندی به دلیل آن‌که فرزند دیگر همبازی و همخانه کودک نیست و تنها با پدر و مادر و وسایل ارتباط دارد، موجب عدم پویایی و رشد ذهنی مناسب و بهتر می‌شود.

در صورتی‌که رشد سالانه جمعیت یک کشور 5‌/‌0 درصد در سال باشد، حدود 150 سال طول می‌کشد تا جمعیت آن کشور دو برابر شود. در حال حاضر جمعیت ایران 75 میلیون نفر است و اگر رشد سالانه جمعیت ایران 5‌/‌0 درصد باشد 150 سال دیگر جمعیت کشور دو برابر می‌شود. طبق آمارهای موجود، رشد سالانه جمعیت ایران 2‌/‌1 درصد در سال است. اگر میزان رشد سالانه جمعیت کشور در همین سطح باقی بماند، جمعیت ایران بعد از حدود 60 سال دو برابر خواهد شد.

خیلی از کشورها در حال حاضر دارای رشد مثبت جمعیتی هستند و حتی کشورهای توسعه یافته که طی یک قرن اخیر به مرحله رشد منفی جمعیتی رسیده‌اند، سیاست‌های تشویق موالید را اتخاذ کرده‌اند. کشور چین نیز به دلیل حجم بالای جمعیتی (بیش از 000‌/‌000‌/‌300‌/‌1 نفر) سیاست‌های کنترل شدید موالید را اتخاذ کرد که اخیرا سیاست اجباری تک‌فرزندی را به دو فرزند افزایش داده است.

اساساً نمی‌توان سیاست‌های کنترل یا افزایش موالید را مثبت یا منفی خواند. هر کشوری بر اساس امکانات و سطوح توسعه و ترکیب جمعیتی خود، تصمیم خاصی در این زمینه می‌گیرد و آنچه به صورت یک روند درآمده اتخاذ سیاست کنترل موالید در کشورهای با باروری بالا و سیاست تشویق موالید در کشورهای با میزان موالید پایین (زیر سطح جانشینی یعنی 1‌/‌2 فرزند) است. در ایران نیز زمانی که میزان موالید خیلی بالا بود، سیاست‌های کنترل موالید اتخاذ شد و در حال حاضر میزان باروری کل در کشور به زیر سطح جانشینی رسیده و لزوم تجدیدنظر در سیاست‌های جمعیتی کاملاً احساس می‌شود.

رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه