کشف یک مجسمه موآی جدید در جزیره ایستر

مجسمه موآی جدید در اواسط این هفته کشف شد. سالوادور آتان هيتو، مدیر مائو هنوآ اعلام کرد مجسمه جدید با بلندای قامت ۱٫۶ متر در بستر دریاچه‌ی خشک رانو راراکو پیدا شده است. مائو هنوآ سازمان بومی است که مدیریت پارک ملی راپا نویی را برعهده دارد. وبگاه ARTnews گزارش می‌دهد، این دریاچه دهانه‌ی آتشفشانی در سال‌های اخیر کاملا خشک شده بود و موآی جدید نیز پس از قرن‌ها از میان گل‌ولای بیرون کشیده شد.

جزیره ایستر که با نام‌های راپا نوئی یا راپای بزرگ نیز شناخته می‌شود، جزیره‌ی آتشفشانی دورافتاده‌ای در قلمروی کشور شیلی است که عمده شهرتش را مدیون بیش از ۱۰۰۰ مجسمه‌ غول‌پیکر مشهور به «موآی» است. اکثر موآی‌ها پشت به اقیانوس دارند، گویی نگهبان و ناظر بومیان هستند. اولین کسانی که به این جزیره پای گذاشتند خیلی زود فهمیدند نمی‌توانند به راحتی از زیر تأثیر شگفت‌آور این مجسمه‌ها خارج شوند. از آن زمان تا به حال که قرن‌ها می‌گذرد، همچنان مردم سراسر جهان مجذوب اسرار این مجسمه‌ها هستند.

سالوادور آتان هیتو در این باره گفت: «این کشف برای مردم راپا نویی اهمیت بسیار بسیار زیادی دارد، چون اینجا در دریاچه قرار داشت و هیچ‌کس چیزی نمی‌دانست، حتی اجداد، پدربزرگ و مادربزرگ‌های ما هم در مورد این یکی چیزی نمی‌دانند.»

ایستر جزیره‌ای کوچک، دورافتاده و بادخیز است و به همین دلیل زندگی در آن به دشواری امکان‌پذیر می‌شود. جزیره ایستر با مساحت ۱۶۳٫۶ کیلومتر مربع در اقیانوس آرام در حد فاصل ۳٬۵۱۲ کیلومتری از ساحل آمریکای جنوبی و ۱۹۰۰ کیلومتری جزایر پیت‌کرن قرار گرفته است. در جزیره ایستر نزدیک به هزار موآی ساخته‌شده از توف‌های آتشفشانی وجود دارد. کوچک‌ترین این مجسمه‌های سنگی حدود ۱٫۱۳ متر و بلندترین آنها بیش از ۲۱ متر ارتفاع دارند. میانگین وزن این تندیس‌های سنگی بین ۳ تا ۵ تن است. اما برخی از موآی‌های غول‌پیکر تا ۸۰ تن نیز وزن دارند.

تری هانت، استاد باستان‌شناسی از دانشگاه آریزونا در همین رابطه اظهار داشت: «موآی‌ها مهم هستند چون نمایانگر تاریخ قوم راپا نویی هستند. این مجسمه‌ها تجسمی از خدایان اجدادی جزیزه‌نشینان بودند و برای همین ساخته شدند. این مجسمه‌ها همچنین در سراسر دنیا مشهور هستند و واقعا میراث باستانی خار‌ق‌العاده‌ای برای این جزیره به حساب می‌آیند.»

خشکی دریاچه، مجسمه‌ی موآی را که قرن‌ها در میان گل‌ولای مدفون بود آشکار کرد

هرچند موآی جدید کوچک‌تر از بقیه است، اما برای اولین بار است که یکی از این مجسمه‌های سنگی در بستر دریاچه پیدا می‌شود. این کشف یکی دیگر از کشف‌های بی‌شماری است که سال‌های اخیرا بر اثر تغییرات آب‌وهوایی به وقوع می‌پیوندد. با خشک شدن دریاچه این مجسمه نیز پس از قرن‌ها از زیر آب سر برآورد. حال باستان‌شناسان تصور می‌کنند با ادامه خشکسالی‌ها احتمالا باید منتظر آشکار شدن موآی‌های دیگر باشیم.

هانت در این مورد توضیح می‌دهد: «نی‌های بلندی که در بستر رودخانه رشد می‌کنند آنها [موآی‌ها] را پنهان کرده‌اند، اما کندکاو با چیزی که بتواند آنچه زیرزمین قرار دارد را تشخیص دهد ممکن است به ما نشان دهد که موآی‌های بیش‌تری در میان رسوبات دریاچه وجود دارند. وقتی یک موآی در دریاچه وجود دارد، پس احتمالا موآی‌های بیش‌تری در آنجا هستند.»

اعتقاد بر این است که مجسمه‌های موآی جزیره ایستر مظهر خدایان اجدای بومیان هستند. بیشتر محققان گمان می‌کنند موآی‌ها برای ادای دین به اجداد، رؤسای قبیله یا شخصیت‌های مهم دیگر برافراشته شده‌اند. با این حال، از آنجایی که جزیره هیچ‌ تاریخ شفاهی و مکتوب قابل‌استنادی ندارد نمی‌توان به‌طور قطع در این مورد اظهارنظر کرد.

جیکوب روگوین، کاوشگر هلندی اولین اروپایی بود که روز یکشنبه‌ی عید پاک سال ۱۷۲۲ وارد جزیره شد. به همین دلیل نیز جزیره بعدا ایستر (به معنای عید پاک) نام‌گذاری شد. موآی‌های جزیره از همان ابتدا کاوشگران اروپایی را مجذوب خود کردند. ناخدا جیمز کوک در سال 1774 در این‌باره در سفرنامه‌ی خود نوشت: «به‌سختی می‌توانم تصور کنم این جزیره‌نشینان که مطلقا با هیچ نیروی مکانیکی آشنایی ندارند، توانسته باشند چنین تندیس‌های شگفت‌آوری را خلق کنند.» تیم مسئول کشف اخیر به دنبال ابزارآلاتی است که برای تراشیدن مجسمه‌ها و بسیاری از سنگ‌نوشته‌های جزیره به کار رفتند.

مجسمه‌های موآی جاذبه گردشگری بسیار مهمی هستند. سالانه حدود ۱۰۰ هزار نفر از پارک ملی راپا نوئی که بیش از ۴۰ درصد از جزیره را در برگرفته بازدید می‌کنند. اما در سال‌های اخیر اتفاقات تلخی در جزیره به وقوع پیوسته است. سال گذشته بود که آتشفشان جزیره فوران کرد و به بسیاری از مجسمه‌ها آسیب رساند. در پی این رویداد فاجعه‌آمیز بیش از ۶۴۰ کیلومتر مربع از زمین‌های جزیره کاملا با خاک یکسان شدند.

اگرچه تدابیر زیادی برای محافظت از موآی‌ها اندیشیده شده، ‌اما همچنان تهدیدهای بی‌شماری از جمله تخریب و پسروی ساحل و بالا آمدن سطح دریاها برای این مجسمه‌های سنگی وجود دارند. اوایل پائيز امسال (۱۲ اکتبر ۲۰۲۲) آتش‌سوزی مهیبی در جزیره اتفاق افتاد که تقریبا ۲۵۰ هکتار از اراضی جزیره را سوزاند و آسیب دائمی به موآی‌ها وارد کرد. همچنین موآی‌ها همواره در مواجهه با فرسایش و فرسودگی طبیعی قرار دارند و از تخریب‌های ناشی از گلسنگ‌ها نیز نمی‌توان به راحتی رد شد.