گزارش نشست "مولوی و عرفان" ؛ مثنوی مانند یک فرش ریزباف است

به گزارش خبرنگار مهر، نشست "مولوی و عرفان" روز چهارشنبه هفتم مهر با حضور حشمت الله ریاضی، مهدی کیایی و علی‌محمد صابری در سرای اهل قلم برگزار شد.

در ابتدای نشست علی محمد صابری نویسنده و استاد دانشگاه با بیان خلاصه‌ای از زندگی مولوی گفت: این شاعر ایرانی در سال 604 هجری متولد شد و در سال 672 درگذشت. او فرزند خطیب و مرشد شهر بلخ بهاولد بود که قبل از حمله مغول به ایران با پدرش به سفر رفت. وی ابتدا به نیشابور رسید و عطار را دید. بعد به حجاز آمد و بعد از سفر به آسیای میانه در شهر قونیه سکنی گزید.

وی افزود: اولین استاد مولوی پدرش بود. اما او در 38 سالگی شمس تبریزی را ملاقات کرد و همان طور که مشهور است به او دل داد. درباره دلدادگی مولانا به شمس که مانند داستان موسی و خضر (ع) است دو داستان مختلف روایت شده است. اما شمس به راحتی مولوی را نپذیرفت و او مجبور به طی مراحلی برای پختگی شد. مولانا در این زمینه می‌گوید: "گفت که دیوانه نه‌ای لایق این خانه نه‌ای / رفتم و دیوانه شدم سلسله بندنده شدم.

عرفا با دهان بسته شعر می‌گویند

صابری گفت: شعر زبان عرفان است و می‌توان نظم را زبان عارفان دانست. "سخن گفتن با دهان بسته" یک اصطلاح انگلیسی است که عرفا از این حالت استفاده می‌کنند. هر باغی بدون باغبان خشک خواهد شد. ما نیز باغ موجود خود را باید در اختیار کسی که جان ما را بهتر می‌شناسد قرار دهیم. این باغبان در مقام جانان قرار دارد و صاحب علم ادیان یا علم النور است. در اشعار مولوی زیاد به این این ذوق و شوق نسبت به جانان برمی‌خوریم.

نویسنده کتاب "مجموعه مقالات عرفانی و فلسفی" گفت: مثنوی در واقع ترجمان قرآن است. که در بیتی در این زمینه آمده است:

مثنوی معنوی مولوی/ هست قرآنی به سبک پهلوی. از مثنوی می‌توانیم اصول تربیتی و انسان‌سازی را بیرون بکشیم؛ یکی از اصول تربیتی مثنوی توجه به مقام ولایت انسان کامل است. انسان لایق تنها کسی است که لیاقت تربیت کردن را دارد. از دید مولوی انسان کامل شخص راه رونده بر آب یا پروازکننده در هوا نیست بلکه مولانا دنبال کسی است که لایق تربیت کردن باشد تا خود را به او بسپرد.

وی گفت: مورد دیگر مقام عشق است که همراه با ولایت است. عشق پاک کننده و تربیت کننده است. عشق آدم ساز است و نیازی به شرح و تفسیر ندارد. افلاطون عشق را صیاد و عاشق را صید شده توصیف می‌کند و می‌گوید عشق با خود همه چیز می‌آورد. انسان عاشق طالب زیبایی است و زشتی را دوست ندارد.

مثنوی مانند یک فرش ریزباف بسیار پیوسته و درهم تنیده است

حشمت الله ریاضی نویسنده و استاد دانشگاه هم در این نشست مثنوی مولوی را حاوی مطالب تعلیمی و در دسته ادبیات غنایی دانست و گفت: مولوی به درخواست حسام‌الدین نزدیکترین شاگردش به صورت تعلیمی مفاهیم پرشور و هیجان و غنایی سیر و سلوک را در مثنوی آورده است.

وی ادامه داد: مثنوی مانند یک فرش ریزباف بسیار پیوسته و درهم تنیده است. همانطور که اعضا و جوارح انسان توسط روح به هم پیوند دارند باید برای دریافت عناصر مثنوی معنوی، کلیت اندیشه مولانا را دریافت که در حکم روح این کتاب است.

مولف کتاب "گلهایی از گلستان شعر فارسی" گفت: مولوی از همان ابتدا از انسان شروع می‌کند و از شکوه و جدایی اش از عالم معنا می‌گوید. به قول مولانا ما 900 لایه داریم و آنچه از خودمان می‌دانیم مانند کف روی اقیانوس عمیق است که با قعر آن بسیار فاصله دارد. مولانا در پی تفهیم این است که در اصل یک ذات وجود دارد که مجرد و مطلق است.

ریاضی افزود: انسانها به ظواهر عالم پرداخته و از کشف حقایق غافل‌اند. در حالی که عالم پر رمز و راز یک نمایش است. هستی ما تقلیدی از کل یک وجودی است که جزئی از آن بوده‌ایم. علم ما از حقیقت امور نیست بلکه از سایه آنهاست. ما سایه را می‌بینم و فکر می‌کنیم که اصل را دیده‌ایم. در این حال عرفا می‌توانند به معراج عرفانی برسند و تا عرش حقیقت به کشفیاتی در عالم هستی دست پیدا می‌کنند و معرفت کشفی را لمس می‌کنند.

وی با بیان اینکه "مذهبی که امروز بشر به آن نیاز دارد مذهب عشق است" گفت: این پیغامی است که از مولانا به ما رسیده است همزیستی، غمخواری برای یکدیگر و حرکت که درس دیگر مولوی به ماست. مولانا آدم را به حرکت وامی‌دارد و مانند رودخانه انسان را جاری می‌کند. اشعار مولانا گاهی با انسان کاری می‌کنند که عنان از کف داده و به سماع می‌پردازد.

مولوی هم شیعه بوده و هم نبوده است

در ادامه این نشست مهدی کیایی مولوی شناس در سخنانی مغز اسلام و قرآن را عرفان دانست و گفت: مولوی هم اذعان دارد که ما ز قرآن مغر آن برداشتیم. ما انسانها خلق شده‌ایم که عاشق بشویم. فردی که می‌خواهد وارد کلاس عرفان شود باید ابتدا ارکان عرفان را بداند. اولین رکن عرفان معرفت به نفس است. در این باره از امام علی (ع) حدیثی نقل شده که: کسی که نفس خود را شناخت پروردگارش را شناخته است.

وی ادامه داد: رکن دوم خداشناسی است؛ مولانا در این باره می‌گوید اگر درباره چوپان داستان موسی و شبان به دنبال خدا باشیم در نهایت او را خواهیم یافت. پیچیده‌ترین موضوع عرفانی وحدت وجود است که عارف بزرگی چون ابن عربی هم نتوانست برای مردم تشریحش کند. پاسخ این مسئله در سوره ق آیه 16 در قرآن آمده است. در حقیقت ما به دنبال خدای یافتنی هستیم نه خدای بافتنی و خدایی که زائیده عقل من و تو باشد.

کیایی گفت: رکن سوم عرفان شیطان شناسی است. باید ببینیم که چه می‌شود معلم ملائکه از درگاه الهی رانده می‌شود. چه کنم که آنچه شیطان کرد من نکنم؟ دلیل رانده شدن شیطان سجده نکردن به آدم است. آدم کسی است که مقام لاهوتی دارد. چون مردم چند دسته اند: 1- ناس که فراموشکارند و به تعبیر قرآن به تذکر نیازمندند. 2- انسان که اهل انس است. 3- بشر که اشارات را دریابد. 4- آدم که داری مقام لاهوتی است و می‌تواند ولایت داشته باشد.

وی افزود: در اشعار مولوی رمز و راز نهفته زیاد است. یکی از این اصطلاحات "چیز دیگر" است که مولوی وقتی نمی‌تواند منظور را بیان کند آن را به کار می‌برد. رکن بعدی انسان شناسی است. این که سالک بداند مردم نیز چون من فقیر و بیچاره‌اند و همه امور به دست خداوند است. در این حال است که می‌گویند وقتی مردم را بشناسی تنها خواهی شد. در عرفان باید ارکان معرفت مراعات شود و از هر چه ما را از یاد خدا غافل می‌کند، پرهیز شود.

کیایی همچنین درباره شبهاتی که پیرامون شخصیت مولوی وجود دارد گفت: عده‌ای بسیار تلاش می‌کنند بگویند مولوی شیعه نبوده است. مولوی هم شیعه بوده و هم نبوده است. مولوی هم مسلمان، مسیحی، یهودی و... بوده و هم نبوده است. اگر مولوی شیعه نباشد چگونه می‌تواند بگوید "از علی آموز اخلاص عمل"؟ چه بسیار بودند کسانی که در محضر پیامبر (ص) بودند و او را درک نکردند.

وی در پایان گفت: بنابراین شعیه بودن فقط صرف علی علی کردن نیست. اما در بعضی محافل نیز مثنوی را نجس و نامبارک می‌شمارند که به نظرم طبق مبانی فکری آن مجالس، آن گروه حق دارند. اما فراموش نکنیم که به ادعای مولوی و مولوی‌شناسان سه چهارم این کتاب قرآن است یا بهتر بگوییم حاوی مفاهیم قرآنی است.