چرا دختر بچه ها این روزها در ۷-۸ سالگی به بلوغ جنسی می رسند؟/ افزایش احتمال تجاوز؛ عارضه بلوغ زودرس

شیماسادات عطری: این روزها بلوغ پایش را در دوران کودکی باز و لطافت بچگی را با تغییرات نوجوانی همراه کرده است. برای شناسایی این نوظهور دوران کودکی پای صحبت های دکتر زهرا بهبودی مقدم، اولین دکتری تخصصی بهداشت باروری در ایران و عضو هیات علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران نشستیم.

آن چیزی که به عنوان بلوغ یاد می شود؛ در واقع چیست؟
بلوغ یک سری توالی منظم و قابل پیش بینی است. یعنی شما باید انتظار آن تغییر را در ادوار متوالی داشته باشید؛ به عبارت ساده تر می دانید در هر دوره ای چه اتفاقی قرار است برای فرد بیفتد. در نهایت در پی این فرایند فرد به یک انسان بالغ تبدیل می شود. بلوغ آن اتفاقی است که در نتیجه اش یک کودک به یک انسان بالغ تبدیل می شود. اگر از افراد عامی در مورد بلوغ بپرسید؛ مبنای آن را به طور خاص در دختران، شروع عادت ماهیانه می دانند. درست است که آغاز عادت ماهیانه مهم است، اما این در واقع آخرین مرحله و مرحله تکاملی بلوغ در یک دختر است. رشد بلوغ در دختران 4 الی 5 سال طول می کشد. اولین تغییر قابل تشخیص در بلوغ، جوانه زدن سینه ها در 5/9 سالگی است. در حدود 5/10 سالگی رشد موهای زائد را شاهد هستیم و در 11 سالگی یک جهش رشد را داریم و در نهایت منارک و یا قاعدگی رخ می دهد. بلوغ در 9 سالگی شروع می شود و در 13 سالگی به پایان می رسد. در پسران، سن بلوغ نسبت به دخترها دیرتر شروع می شود. طبق آئین دینی هم دخترها در 9 سالگی و پسرها در 15 سالگی بالغ می شوند. در پسرها خشن شدن صدا، عضلانی شدن بدن و رشد مو در صورت و در اندام ها و جهش قدی نشانه های بلوغ است که به تولید اسپرم در پسرها ختم می شود. این تولید اسپرم برای مرحله اول در خواب رخ می دهد و بعد از آن به روال طبیعی بدن برمی گردد. میانگین قد پسرها از دخترها 6 تا 8 سانت بلندتر است.

در گذشته به ندرت می دیدیم دختری را که در سن 9 سالگی و در دوران دبستان به قاعدگی برسد؛ اما این روزها زیاد شاهد پا گذاشتن بلوغ در دبستان ها هستیم. آیا واقعا این بلوغ زودرس است؟ 
سن بلوغ در کشور در حال کاهش است؛ تا حدی که مرحله تکمیلی آن به زیر سن 12 سال رسیده است. بلوغ زودرس در واقع آغاز رشد و نمو بلوغ قبل از هفت سالگی در دختران سفید پوست و قبل از شش سالگی در دختران سیاه پوست است. این بلوغ می تواند کاذب و یا حقیقی باشد. فرایند بلوغ از مغز شروع می شود. هیپوتالاموس یک سری هورمون هایی را ترشح می کند و این هورمون ها روی تخمدان ها اثر می گذارند و در نهایت روی رحم که فرد دچار قاعدگی می شود. در بلوغ حقیقی به علتی هیپوتالاموس به علتی زودتر از موعد شروع به ترشح هورمون می کند. ممکن است این علت، علت سرشتی باشد که مهم ترین علت بلوغ زودرس است. یعنی فرد بدون هیچ دلیلی و بدون هیچ بیماری خاصی در سن خیلی کم و حدود سن هفت سالگی بالغ می شود. ولی گاهی مواقع تومورهای مغزی باعث این اتفاق می شود. در هر حال هر دختری که حدود سن هفت سالگی بالغ می شود و یا در سن پائین تر از آن نشانه های بلوغ را در خودش دارد؛ انجام یک سری معاینات لازم است. خانواده ها باید هشیار باشند و حتماً او را برای انجام یک سری از معاینات و آزمایش ها نزد پزشک متخصص ببرند. در صورتی که آزمایش ها نشان دهند که مورد خاصی در سلامت فرد وجود ندارد، می توان ادعا کرد که این بلوغ، یک بلوغ سرشتی است. مهم ترین عارضه آن هم کوتاهی قد است. در بلوغ زودرس کاذب، مغز هیچ مشکلی ندارد، اما به علتی مثلا غدد فوق کلیه و یا تخمدان ها می توانند هورمونهایی را تولید کنند که شروع کننده بلوغ زودرس است. بلوغ زودرس در دختران 20 برابر شایعتر از پسران است.

چه چیزی بچه های امروز را به سمت بلوغ هل می دهد؟ 
عوامل زیادی تعیین کننده زمان بلوغ هستند؛ بدون تردید ژنتیک یکی از عامل های موثر است. کسی که مادرش خیلی زود به بلوغ رسیده باشد، خودش هم همان شرایط را تجربه خواهد کرد. مورد دیگر که نقش خودش را به خوبی نشان داده، وضعیت تغذیه در نسل امروزی است. تغذیه نقش بسیار زیادی در آمادگی فرد برای بلوغ دارد. وضعیت تغذیه ای ما بهتر شده است و میزان چربی بدن بالاتر رفته است. شاید در گذشته دختران ما در 13 سالگی 23 درصد چربی لازم را به دست می آوردند ولی الان در 8 سالگی این میزان از چربی را دارا هستند. استفاده از فست فودها، زندگی بدون تحرک و نداشتن فعالیت فیزیکی نیز عواملی هستند که در کاهش سن بلوغ نقش دارند. عوامل روحی و روانی هم در این میان نقش دارند. استرس می تواند بلوغ را به تاخیر بندازد. موقعیت جغرافیایی هم در بلوغ نقش دارد. افرادی که در مناطق استوایی و گرمسیر زندگی می کنند، بلوغشان خیلی زودتر اتفاق می افتد. هوا گرم تر شده است، به خاطر گازهای گلخانه ای زمین گرم تر شده است و در همه جای دنیا شاهد افزایش دما هستیم. مواجه با نور هم عامل موثری است، دیده شده است که دختران نابینا بلوغ زودتری دارند. سلامت عمومی فرد نیز نقش مهمی دارد. فردی که از نظر عمومی سالم نباشد، بیماری دیابت، تیروئید یا تومورهای مغزی داشته باشد؛ هم دچار بلوغ زودهنگام می شود.

لازم است که این بلوغ با تجویز دارو متوقف شود؟ 
زمانی که قاعدگی شروع شده باشد و علت سرشتی محرز شده باشد، نیازی نیست که این پدیده را دستکاری کرد. چیزی که ممکن است والدین را خیلی نگران کند، کوتاه قدی بچه هاست. از زمانی که منارک رخ می دهد و فرد قاعده می شود، 6 تا 10 سانت قد رشد او می کند. یک دختر 8 - 9 ساله ممکن است قدش 150 سانتی متر باشد، خوب این دختر کوتاه قدی خواهد شد. می شود تحت نظر متخصصین داخلی و غدد با تزریق داروی رشد مشکل کوتاهی قد را برطرف کرد. اما این که واقعاً بخواهیم قاعدگی را در این افراد به تعویق بیندازیم، توصیه نمی شود؛ چرا که این فرایندی است که شروع شده است و ختم آن کار درستی نیست.

در تفکر عامه یک باوری هست مبنی بر این که "چشم و گوش بچه که باز شود، زود به بلوغ می رسد"؛ بالا رفتن اطلاعات جنسی در بچه ها از طریق ارتباط با غیر همجنس و یا پورنوگرافی چقدر می تواند در کاهش سن بلوغ موثر باشد؟ 
تا حدی می تواند آن را به جلو بندازد، ولی این که بگوئیم که بچه ای چون فیلم های جنسی دیده است، بلوغش یک دفعه شده است هفت سالگی؛ اینطور نیست. تا این حد تاثیر گذار نیست که به یکباره و به عنوان تنها عامل بتواند سن بلوغ را تا هفت الی هشت سالگی به جلو بیندازد؟ بله، بلوغ در ایران زودرس شده است. سن بلوغ الان به حدود 12.5 سالگی در کشور ما رسیده است. شاید مادربزرگ های ما بلوغشان 14 سالگی بود. اما این به دلیل تغذیه خوب، بهتر شدن شرایط بهداشتی و شرایط آب و هوایی است. این که ما بگوئیم بچه ای فیلم جنسی دیده است و بلوغش شد شش سالگی؛ اینطور نیست. این اتفاق واقعا نیاز به پیگیری پزشکی دارد.

پائین آمدن سن بلوغ می تواند عاملی برای کاهش سن ازدواج هم باشد؟
مسئله این است که بچه ها به بلوغ جنسی می رسند؛ اما بلوغ روانی شان خیلی دیرتر اتفاق می افتد. شما می توانید یک دختر 12 - 13 ساله را ببینید که بالغ شده و به قاعدگی هم رسیده است، اما آیا از نظر روانی آن آمادگی لازم را پیدا کرده است که بتواند ازدواج کند؟ نه؛ نمی تواند. به همین دلیل است که سن ازدواج بالا رفته است. سازمان جهانی بهداشت می گوید که بهترین سن ازدواج برای دخترها، 23 تا 27 سالگی است. در حالی که قبلاً می گفت زیر 20 سال هم می شود. بهترین سن ازدواج برای پسرها هم 27 الی 32 سالگی را اعلام کرده است. تقریباً جامعه ما هم دارد به این سمت پیش می رود. افراد در سن 23 تا 27 سالگی برای ازدواج آماده هستند. به اندازه کافی پخته هستند، تحصیلاتشان تا حد زیادی انجام شده است، زندگی اش را به سرو سامانی رسانده است و اگر قرار است کار کند و شاغل باشد، شغل خودش را پیدا کرده است. از طرفی میزان بچه هایش را هم می تواند محدودتر کند. فکر کنید فردی که در 14 سالگی ازدواج کرده است تا 45 سالگی اش، یعنی در طول دوران باروری اش، قطعاً تعداد بچه هایی که می تواند به دنیا بیاورد، خیلی بیشتر از کسی است که در سن 23 سالگی ازدواج می کند.

اگر با پائین آمدن سن بلوغ در بچه ها، یائسگی عقب افتاده و به 40 سال برسد و سن ازدواج هم همان 23 تا 27 سالگی باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
سن یائسگی، سنی که فرد قاعدگی اش قطع و وارد دوران سالمندی می شود؛ در کشور ما طبق آخرین مطالعات 48 الی 49 سالگی است و با وجود پائین آمدن سن بلوغ در دختران، هنوز سن یائسگی که تغییری نکرده است. این که فکر کنید چون سن بلوغ کاهش پیدا کرده، سن یائسگی هم پائین می آید و به 40 سالگی می رسد، هنوز همچین اتفاقی نیفتاده و امکانش هم بعید است. چرا که فرایند یائسگی با فرایند بلوغ متفاوت است. سن یائسگی تا حد زیادی تابع ژنتیک است. فردی که مادرش در 42 سالگی ختم قاعدگی داشته است؛ خودش هم ممکن است در همان سن ها یائسه شود. این موضوع خیلی مهم است. اگر فرد می خواهد ازدواج کند و باردار شود باید به این موضوع توجه کند. اما یک عامل دیگر هم نارسایی زودرس تخمدان است. در این مورد تخمدان فرد ممکن است به دلایلی به یکباره از کار بیفتد، ممکن است فرد در 34 سالگی به این عارضه دچار شود. این قضیه اش با آن متفاوت است. اما خطری که بلوغ زودرس و یائسگی دیر رس دارد؛ یعنی مثلا فرد به جای این که در 51 سالگی یائسه شود ، ختم قاعدگی را در 60 سالگی داشته باشد؛ این است که در این زمان تخمک گذاری رخ نمی دهد. در اوایل بلوغ در یک دختر 11 ساله به خاطر این که سیستم هیپوتالاموس، رحم و تخمدان به خوبی تکامل پیدا نکرده است، فرد تخمک گذاری نداشته باشد. در این صورت بدنش در معرض استروژن آزاد قرار می گیرد. در زمان یائسگی هم همینطور. باز هم تخمک گذاری مختل می شود و بدن در معرض استروژن آزاد قرار می گیرد. استروژن خطری که دارد روی رحم است و ممکن است در نهایت ایجاد سرطان در رحم را بکند.

پائین آمدن سن بلوغ در دختران چه تبعاتی در جامعه خواهد داشت؟ 
با توجه به این که آگاهی لازم را ندارند و قدرت دفاع از خودشان را ندارند؛ ممکن است در معرض خطر تجاوز قرار گیرند. علاوه بر این فرد رشد جسمی و جنسی را دارد؛ اما هنوز رشد روانی را ندارد. احساسات در او غالب است، جذاب بودن جنس مخالف برایش غالب است. ممکن است این احساس و جذابیت به دوستی های خیابانی کشیده شود و مشکلاتی برایش پیش بیاید. این وظیفه والدین و مدرسه است که این مسئله را مدیریت کنند. همین الان شاهد این هستیم که سن اولین رابطه جنسی در کشور به شدت پائین آمده است. شاید قدیم تر ها کسی رابطه جنسی خارج از ازدواج نداشت، اما الان می بینیم که این مسئله واقعاً وجود دارد و به چشم دیده می شود. بچه های 15 - 16 ساله خودشان مراجعه می کنند و می گویند که روابط جنسی خارج از ازدواج را دارند. این نیازمند توجه والدین است؛ چرا که روابط جنسی خارج از ازدواج خطر بروز بارداری، خطر بیماریهای مقاربتی و جنسی و سوء استفاده های جنسی را برای فرد داشته باشد. والدین باید رابطه دوستانه با بچه ها داشته باشند و بتوانند این موضوعات را برای بچه ها توضیح داده و آنها را آگاه کنند.

بچه ای که در هفت سالگی به تکامل در بلوغ می رسد، توان بارداری دارد؟ 
بله، در صورتی که تخمک گذاری داشته باشد. البته ممکن است که گاهی بلوغ در فرد اتفاق بیفتد اما تکامل رحم، تخمدان و مغز اتفاق نیفتاده باشد و قاعدگی در فرد بدون تخمک گذاری باشد. اما زمانی که قاعدگی همراه با رشد کامل رحم و تخمدان ها باشد؛ تخمک گذاری صورت می گیرد و در صورت برخورد با اسپرم جنین شکل خواهد گرفت.

در مدارس واحد درسی و یا آموزشی برای آگاه سازی در این زمینه وجود دارد؟
واحد درسی که نه. اما بحث بلوغ و بهداشت مدارس را داریم که بعضی از اوقات از ماماها وتیم بهداشتی می خواهند که برای بچه ها راجع به این موارد صحبت کنند. اما به نظر من آنچه مهم است، آموزش به معلم هاست. خود معلم های ما ممکن است آگاهی چندانی نداشته باشند. لازم است کلاس های دوره ای برای معلم ها گذاشته شود که معلم بداند با دختری که در این سن است چطور باید برخورد کند و چه صحبتی باید با او داشته باشد. اینقدر بتواند ارتباط خوب و دوستانه برقرار کند که بچه به او اعتماد کند. بچه ها در این سن به معلم های خودشان خیلی زیاد اعتماد و علاقه دارند. ارتباط معلم با او بسیار موثرتر از متخصص و یا کارشناسی است که یک بار در مدرسه حضور پیدا می کند و می رود.