پرتلفات ترین و حساس ترین نقاط تهران هنگام زلزله کجاست؟/ مناطق ناامن و امن پایتخت از روی نقشه + نشانی محلی ۱۳ گسل / عکس

با وجود سه گسل اصلی شمال، شرق و گسل ری در جنوب کمتر قسمتی را می‌توان یافت که در فاصله‌ای مناسب از سه گسل فوق واقع شده باشد. گسل شمال تهران از لشکرک و سوهانک شروع شده تا فرحزاد و حصارک و از آنجا به سوی غرب امتداد می‌یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد.
گسل ری درجنوب تهران نیز که در صورت فعالیت پرتلفات‌ترین گسل کشور و شاید جهان است. از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت آباد و حرکت روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهار دانگه پایان می‌یابد. گسل شرق نیز که توانایی قوی ترین زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سید خندان امتداد می‌یابد. جالب اینجاست که اکثر حریم‌های انتقال نیروی شهر تهران نیز روی همین گسل‌های زلزله واقع شده است.
در این میان تک گسل ملاصدرا نیز که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب انتقال یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت آباد و شهرک غرب را نا ایمن ساخته است. احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت گرفته است.
از محلات به نسبت امن تر شهر تهران می‌توان به راه آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی، هفت چنار به علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، هفده شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می‌شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی را شامل می‌شود.
به نظر می‌رسد که مکان یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده، بسیار قابل اعتمادتر از مکان‌یابی سال‌های کنونی در گسترش و احداث شهرک‌های حاشیه‌ای شهر تهران است.

- ساختمان مدرن اسناد ملی ایران دقیقا روی گسل بزرگ سید خندان و در فاصله 100 متری محل تقاطع این گسل با گسل داوودیه قرار دارد.
- ساختمان عظیم بانک مرکزی که شبیه برج‌های دوقلوی نیویورک است بین فاصله 200متری از گسل داوودیه و 400 متری گسل سید خندان قرار دارد.
- ساختمان بلند مرتبه و سنگین روزنامه اطلاعات در کنار گسل در زیر بزرگراه جهان کودک واقع است و همچنین در پشت آن ساختمان گسل سید خندان قرار دارد.
- مجموعه ساختمان‌های کتابخانه ملی ایران -که یکی از سازه‌هایی است که مورد بازدید دانشجویان مهندسی عمران قرار می‌گیرد- بر روی طاقدیس‌های داوودیه قرار دارد.
- ساختمان بلند مرتبه بنیاد مستضعفان در کنار گسل تلویزیون واقع شده است.
- ساختمان عظیم وزارت راه بین دوگسل تلویزیون باختری و عباس آباد واقع شده است.
- ساختمان‌های بلند مرتبه مسکونی و مدرن آتی ساز در کنار هتل اوین، در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود بر آن قرار دارند.
- تنها پل معلق تهران یعنی پل پارک وی که در تقاطع خیابان ولیعصر و بزرگراه چمران واقع است دقیقا روی گسل محمودیه قرار دارد.
- پل بزرگراه صدر روی خیابان دکتر شریعتی گسل قیطریه را قطع کرده است.
نقاط زیر در حال حاضر محله‌هایی هستند که در مجاورت یا روی گسل قرار گرفته اند:
- ازشرق و شمال شرقی منطقه زربند، سوهانک، ازگل،استخر، حکیمیه، هنگام، نارمک و بزرگراه بابایی روی گسل‌هایی به نام‌های تلو پایین، کوثر و گسل نارمک که از ده نارمک آغاز و انتهای آن در خیابان استادحسن بنا است.
- در منطقه شمال تهران نیز دارآباد، اقدسیه، پاسداران، کاشانک، قیطریه، کلاهدوز، بزرگراه صدر، دزاشیب، میدان تجریش، سعدآباد، زعفرانیه، ولنجک، نمایشگاه بین‌المللی، مقدس اردبیلی، دره پونک، بزرگراه نیایش تا سولقان روی گسل‌های شمال تهران، نیاوران و محمودیه قرار دارند.
- مناطق میدان ونک، حقانی، ملاصدرا، چمران، ایران زمین در شهرک غرب نیز بر روی گسل داوودیه قرار دارند.
- از جنوب نیز مناطق ابن بابویه، میدان بروجردی، بزرگراه آزادگان، میدان معراج، صالح آباد، جنوب بزرگراه آیت‌الله سعیدی، مناطق جنوبی یافت‌آباد، باغ چهاربری بر روی گسل شهر ری قرار دارند که شاید فعال ترین گسل‌های جهان است. متاسفانه این گسل در صورت بروز زلزله به منطقه ای باتلاقی تبدیل شده و نشست خواهد داشت.
نقشه گسل‌های تهران
در میان تعداد زیادی گسل در منطقه، گسل‌های زیر از خطر بالاتری برخوردارند:
1- گسل مشا- فشم به طول 400 کیلومتر:  گسل فشاری مشا، گسل بزرگی است که شامل زیر شاخه‌های فراوانی نیز می‌شود زلزله 1830میلادی به منطقه شرقی فعالیت این گسل نسبت داده می‌شود علاوه براین زلزله بزرگی هم که در سال 958میلادی با بزرگای گشتاوری 7/7 در 50 کیلومتری تهران رخ داده است، به قسمت غربی این گسل نسبت داده می‌شود.
مساله مهم در مورد این گسل تلاقی آن با گسل شمال تهران در بالادست سد لتیان است به این جهت که فعالیت این گسل می‌تواند موجب فعال شدن گسل تهران شود گسل فشاری مشا، گسلی است طویل، اساسی و لرزه زا که در راستای آن گستره بلند البرز از شمال روی دامنه‌های جنوبی آن رانده شده است. این گسل دارای راستای شرق، جنوب شرقی - غرب، شمال غربی است. گسل مذکور در روی نقشه‌های زمین ساختی شکل سینوسی دارد و در دو قسمت شرقی و غربی راستای تقریبا شرقی - غربی دارد. شیب گسل فشاری مشا همیشه به سمت شمال و بین 35 تا 70 درجه تغییر می‌کند. این گسل با طولی حدود 400 کیلومتر از جنوب غربی شاهرود و در شرق، تا آبیک در غرب ادامه دارد. دریاچه آب شیرین تار در 15 کیلومتری شرق شهرستان دماوند در راستای این گسل تشکیل شده است.
پهنه گسلی مشا در دره مشا بیش از 10 متر عرض داشته و به شدت بریده، خرده و پودر شده است
 
2 - گسل شمال تهران به طول 75 کیلومتر: گسل شمال تهران بین شاخه غربی گسل مشا و شهر قرار دارد اگر گسل شمال تهران فعال شود میزان خسارت به مراتب خیلی حادتر از زلزله‌ای است که در سال 1968 میلادی رخ داده است گسل شمال تهران از این لحاظ می‌تواند یک چشمه لرزه زا، باشد گسل شمال تهران در فاصله بین کوه‌های شمال تهران و شهر و در روی پهنه‌های جنوبی کوه‌های شمال تهران به طول 75 کیلومتر قرار گرفته است.
راندگی شمال تهران با درازای بیش از 75 کیلومتر در کوهپایه شمال تهران از شرق دره لشکرک ده سبو در شمال شرقی تهران، تا آبادی کاظم آ‎باد 2 کیلومتری شرقی کلار و شمال بزرگراه تهران - کرج و شهر کرج در غرب ادامه یافته و نزدیک‌ترین گسل زلزله زا به شهر تهران است، به نظر می‌رسد که این گسل شاخه‌ای از گسل فشاری مشا است در شمال تهران و در کوهپایه‌ها، در اکثر مناطق این گسل سبب راندگی سازند دوران سوم کرج بر روی آبرفت‌های هزار دره و آبرفت‌های ناهمگن شمال تهران بخش کوهپایه ایران مرکزی در شمال تهران شده است در برخی نقاط مانند باغ اناری در غرب کن و شمال چیتگر راندگی شمال تهران، در داخل سازند کرج دیده می‌شود.
3- گسل جنوب ری به طول 20 کیلومتر: گسل جنوب ری - ایوانکی در جنوب تهران به طول 20 کیلومتر قرار گرفته است تمامی این گسل می‌تواند به عنوان یک چشمه لرزه زا برای تهران باشد گسل جنوب ری در قسمت جنوبی خود دچار انشعابی است که در شمال آن قرار دارد و گسل شمال ری نامیده می‌شود و فاصله بین این دو گسل فقط 3 تا 5 کیلومتر است، به نظر می‌رسد ریشه این دو گسل یکی باشد و آنها نشانه‌های سطحی یک گسل باشند.
4 - گسل شمال ری: در حوالی عظیم آباد در کناره جنوبی بزرگراه ری ـ بهشت زهرا قرار دارد و دیواره‌ای به ارتفاع 2 متر را به‌وجود آورده است امتداد آن شرقی ـ غربی بوده و طولی حدود 16.5 کیلومتر دارد.
5- گسل معکوس آهار: این گسل قسمتی از گسل معروف مشا-فشم را تشکیل داده است که باطولی در حدود 400 کیلومتر از جنوب غربی شاهرود در شرق تا آبیک در غرب ادامه دارد و شیبی در حدود 35 تا 70 درجه به سمت شمال دارد قسمتی از این گسل در ناحیه آهار که یکی از سه شاخه فرعی آن است گسل آهار نامیده می‌شود.
6- گسل معکوس امامزاده داوود: راستای شمال غرب ـ جنوب غرب دارد و از حوالی امامزاده داوود عبور می‌کند این گسل معکوس دارای شیبی معادل 80 درجه به سمت شمال شرق است در حوالی ولنجک این گسل به گسل شمال تهران می‌پیوندد.
7- راندگی پورکان ـ وردیج: از حوالی پورکان در مسیر جاده کرج چالوس تا وردیج و سپس شمال کن و فرحزاد ادامه می‌یابد و دارای راستای شمال غرب جنوب شرق است.
8- گسل کهریزک: از شمال سلطان آباد در غرب تا کهریزک و سپس شمال شمس آباد در شرق امتداد یافته و راستایش شرقی غربی و طولش بیش از 40 کیلومتر است این گسل دیواره‌ای به ارتفاع 1- 10 متر در آبرفت‌های جنوب تهران ایجاد کرده است.
9- راندگی نیاوران: با راستای شمال شرقی ـ جنوب غربی وبا طولی حدود 13 کیلومتر از سعادت آباد تا نیاوران و شمال اقدسیه امتداد می‌یابد.
10- گسل محمودیه: گسلی با سازوکار کششی با راستای شرقی ـ غربی است.
11- گسل شبان کوثر: در شمال تهرانپارس با طول 3 کیلومتر و راستای شرقی ـ غربی واقع است.
12- گسل شرق: گسل شرق نیز که توانایی قوی‌ترین زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سیدخندان امتداد می‌یابد.
13- گسل ملاصدرا: گسل ملاصدرا نیز که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب امتداد یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت آباد و شهرک غرب را ناایمن ساخته است احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت می‌گیرد