کدامیک حادثه تلخ برخورد قطارهای مسافربری دیروز را رقم زدند؟

همان طور که اطلاع دارید، روز گذشته حادثه تلخی در تاریخ حمل و نقل ریلی کشور رقم خورد و بر اثر برخورد دو قطار مسافربری در حوالی ایستگاه هفت خوان در نزدیکی دامغان، 44 نفر از هموطنان عزیزمان کشته شده و بیش از 100 نفر دیگر نیز زخمی شدند.

خردادماه سال 93 دو قطار مسافربری در ایستگاه امروان در 45 کیلومتری دامغان با یکدیگر برخورد کردند، حادثه ای که منجر به جان باختن یک نفر و زخمی شدن 31 هموطن دیگر گشت. پس از این واقعه، تصمیم بر آن شد که تمامی ایستگاه ها به سیستم کنترل اتوماتیک قطار (ATC) مجهز گردند.

ATC در شبکه های مدرن حمل و نقل ریلی شامل سه سیستم ATP به معنای حفاظت خودکار قطار، ATO به معنای عملکرد خودکار قطار، و ATS به معنای نظارت خودکار بر قطار می شود. این سیستم معمولاً با ساختاری شبیه به زیر پیاده سازی می گردد:

عملکرد ایمنی اصلی یعنی حفظ فاصله کافی بین قطارها از سوی ATP انجام می شود، که در هر بلوک شبکه ریلی از یک واحد کنترلی برخوردار است. این واحد کنترلی، داده ها را از بلوک های پس از خود دریافت کرده و آنها را به صورت محدودیت سرعت در بلوک های تحت کنترل خودش، به ریل ها انتقال می دهد.

نهایتاً قطارهای روی این مسیر، داده ها را به صورت کد دریافت داشته و سرعت خود را بر اساس آنها تنظیم می کنند. بر اساس این اطلاعات، سیستم های ATO و ATP با سیگنال های مخصوص و اعمال پارامترهای کنترلی روی مکانیسم های ترمز و حرکت لکوموتیو، می توانند به طور کامل مانع از حرکت قطار شده یا سرعت آن را محدود سازند.

بنابراین در سیستم کنترل اتوماتیک (ATC) ‌‌حتی اگر لکوموتیوران هم قصد داشته باشد سرعت قطار را افزایش دهد، سامانه به صورت هوشمند مانع سرعت گرفتن غیرمجاز قطار ‌می‌شود.

این پروژه با هزینه نزدیک به 30 میلیون یورو در خط تهران-مشهد به اجرا درآمد، اما دیروز دیدیم که ظاهراً این سیستم نیز به خوبی عمل نکرده و نمی تواند مانع از بروز وقایع جبران ناپذیر گردد، و شنیده‌ها حاکی از آن است که سیستم کنترل اتوماتیک قطار (ATC) ‌در بروز حادثه ریلی امروز در منطقه هفت‌خوان مؤثر بوده است.

با این تفاسیر، اگرچه مسئولین مختلف تلویحاً مدیر ایستگاه قطار سمنان را به خاطر ابلاغ دستور حرکت به لکوموتیوران، مقصر اصلی قلمداد می کنند و دادستانی شاهرود نیز سه نفر از جمله مسئول مرکز کنترل فرماندهی راه‌آهن شمال شرق کشور، مسئول مرکز کنترل خطوط و مسئول شیفت مرکز کنترل را بازداشت کرده اند، اما باید خطای سیستم تازه نصب شده ATC را نیز در وقوع حادقه فوق دخیل دانست.

مدیر عامل راه آهن چندی پیش اعلام داشت این سیستم توسط متخصصان داخلی طراحی و بومی سازی شده و ایران جزء 8 کشور دنیاست که به چنین پیشرفتی دست یافته. با این حال ظاهراً سیستم قبل از بهره برداری نهایی به طور دقیق ارزیابی نشده و متأسفانه تست عملی آن به از دست دادن 44 هموطن منجر شد.