عوارض جانبی ناچیز واکسن‌های کرونا ممکن است درواقع بسیار جدی باشد

پژوهشگران واکسن دانشگاه آکسفورد و شرکت داروسازی آسترازنکا روز دوشنبه نتایج حاصل از کارآزمایی مرحله‌ی اول/دوم را اعلام کردند که نشان می‌دهد محصول آن‌ها شاید بتواند بدون ایجاد آسیبی جدی، دربرابر عفونت ایمنی ایجاد کند. هفته‌ی گذشته نیز، نتایج مشابهی در مقیاس کوچک‌تری برای واکسن کاندیدای دیگری گزارش شد که حاصل همکاری شرکت مادرنا و مؤسسه‌ی ملی بهداشت آمریکا است.

همان‌طورکه این دو گروه‌ و گروه‌های دیگر در حال رفتن به مرحله‌ی نهایی آزمایش هستند، ضروری است مردم درک روشن و متوازنی از این پژوهش‌ها داشته باشند؛ اما در‌این‌باره شروع خوبی نداشته‌ایم. شواهدی که تاکنون حاصل شده است، نشان می‌دهد تحت‌تأثیر تبلیغ درباره‌ی موفقیت و پیشرفت این گروه‌ها قرار گرفته و از توجه به مسائل مهم بازمانده‌ایم. رسانه‌های اصلی و مطبوعات پزشکی به عوارض جانبی بالقوه‌ی این دو واکسن توجهی زیادی نکرده‌اند؛ خصوصا خطر عوارض جانبی ناگواری که حتی اگر تهدیدکننده زندگی نباشند، در روند زندگی افراد اختلال ایجاد می‌کنند. این نوع تبلیغات شدید فقط به ایجاد تصورات نادرست منتج نشده؛ بلکه ممکن است موجب شیوع هراس از واکسن نیز شود.

ماه مه، سی‌ان‌ان در گزارشی گروه آکسفورد را به‌عنوان «تهاجمی‌ترین گروه ازنظر ترسیم گلگون‌ترین تصویر از محصول خود» توصیف می‌کند؛ بنابراین، بحث را با آن‌ها آغاز می‌کنیم. تصویر آکسفورد واقعا چقدر گلگون است؟ مطمئنا این موضوع واقعیت دارد که واکسن مذکور از قابلیت محافظت دربرابر کووید ۱۹ بهره می‌برد؛ اما عوارضی نیز وجود دارد. برای مثال، پس از اینکه اولین کارآزمایی بالینی برای این واکسن در ماه آوریل آغاز شد، پژوهشگران بخش‌ جدیدی به مطالعه اضافه کردند که در آن افراد هر ۶ ساعت یک بار و تا ۲۴ ساعت پس از تزریق استامینوفن استفاده می‌کنند. این مسئله در بازاریابی آن‌ها عنوان نشده است و بحثی درباره‌ی این اقدام غیرعادی در پوشش رسانه‌ها در اوایل تابستان مشاهده نشد. روزنامه‌ها فقط گفتند واکسن در میمون‌های رزوس بی‌خطر بود و عوارض جانبی در آن‌ها به‌همراه نداشت. اگرچه این سیگنالی نگران‌کننده بود، اثر این واکسن روی انسان‌ها چگونه است؟ آیا قرار بود استامینوفن تب و سردرد و کسالت یا تمام موارد مذکور را کاهش دهد؟

گروه آکسفورد نیز استامینوفن را به شرکت‌کنندگان کارآزمایی پیشرفته‌ی مرحله‌ی سوم می‌دهد که اکنون در برزیل در حال انجام است. در مطالعه‌ی مهم دیگر درباره‌ی واکسن که ۱۰ هزار نفر در بریتانیا را شامل می‌شود، اگر دچار آلرژی یا وضعیتی باشید که با مصرف استامینوفن بدتر شود، نمی‌توانید در آزمایش شرکت کنید. اگرچه در کارآزمایی همان گروه که در آفریقای‌جنوبی انجام می‌شود، سخنی از داروی اضافی به‌میان نیامده است.

روزنامه‌نگاران می‌توانستند ماه‌ها پیش بر این مسئله پافشاری کنند. اولین افرادی که واکسن‌ها را دریافت می‌کنند، با دقت انتخاب می‌شوند تا احتمال بروز واکنش منفی در آن‌ها حداقل باشد. اگر واکسن آکسفورد روی آن‌ها اثر بدی داشته باشد، ممکن است برای سایر ما هم خوب نباشد. البته یکی‌دو روز درد موجب نمی‌شود کسی از دریافت واکسن مؤثر کووید ۱۹ اجتناب کند؛ اما اگر قرار باشد چنین چیزی پیش آید، باید برای آن آماده باشیم.

در بیانیه‌ی مطبوعاتی مربوط به نتایج کارآزمایی‌های واکسن آکسفود، به افزایش فراوانی عوارض جانبی اندک در میان شرکت‌کنندگان اشاره می‌شود. اگرچه بررسی مقاله‌ی واقعی نشان می‌دهد این چرخش بازاریابی محسوب می‌شود که از آن زمان در گزارش‌های رسانه‌ای تکرار شده است (عباراتی مانند «عوارض جانبی جزئی» در مطالب منتشرشده در نیویورک‌تایمز، وال‌استریت ژورنال، رویترز و... دیده می‌شود).

بله، واکنش‌های خفیف به‌مراتب از واکنش‌های شدید رایج‌تر بودند؛ اما عوارض متوسط یا شدید نیز رایج بود (به‌اندازه‌ای بد که در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند یا به مراقبت‌های پزشکی نیاز داشته باشد). تقریبا یک‌سوم از افرادی که واکسن کووید ۱۹ را دریافت می‌کردند و استامینوفن مصرف نمی‌کردند، دچار لرز شدید، خستگی مفرط، سردرد، کسالت یا تب شدند. نزدیک ۱۰ درصد از افراد دچار حداقل ۳۸ درجه تب شدند و بیش از یک‌چهارم از افراد درد عضلانی متوسط یا شدید را تجربه کردند. این ارقام در گروه جوان و سالم رقم  چشمگیری محسوب می‌شود و استامینوفن در بیشتر این مشکلات کمک چندانی نمی‌کند.

نویسندگان مقاله واکسن را به‌عنوان قابل‌قبول و قابل‌تحمل معرفی می‌کنند؛ اما هنوز نمی‌دانیم این واکسن چقدر برای بیشتر مردم پذیرفتنی خواهد بود. اگر روزنامه‌نگاران طرح سؤالات سخت‌تر را شروع نکنند، شرایط کاملی برای پیام‌رسانی ضدواکسن ایجاد خواهد کرد.

مسئله‌ی هشداردهنده‌ی دیگری نیز وجود دارد: کارآزمایی‌های بالینی برای دیگر واکسن‌های کووید ۱۹ دارای گروه دارونما هستند؛ یعنی شرکت‌کنندگانی که تزریق محلول نمکی دریافت می‌کنند؛ اگرچه تنها یکی از کارآزمایی‌های واکسن آکسفورد این رویکرد را دنبال می‌کند. در موارد دیگر، درمان آزمایشی با واکسن مننژیت مقایسه می‌شود. دلایل قانع‌کننده‌ای برای این کار وجود دارد: تزریقات غیردارونما ممکن است علامت‌های نشانگر دریافت واکسن فعال (مانند واکنش پوستی) را تقلید می‌کند و موجب می‌شود کارآزمایی واقعا کورتر شود؛ اما استفاده از آن‌ها با این تردیدها نیز همراه می‌شود که مضرات ناشی ‌از واکسن جدید در میان مضرات حاصل از واکسن قدیمی پنهان شود که در گروه کنترل استفاده می‌شود.

پوشش‌های رسانه‌ای واکسن مادرنا نیز به‌صورت تغذیه‌ی قطره‌ای از داده‌های انتخابی انجام می‌شود. ۱۹ مه، مادرنا یافته‌های مثبت و تکه‌تکه‌ای درباره‌ی نتایج موقت اولین کارآزمایی انسانی ارائه کرد. این شرکت پس‌از‌آن با تبلیغاتی که کرده بود، حدود ۳۰ میلیون دلار از سهام خود را فروخت. با مقاله‌ی هفته‌ی گذشته‌ی مادرنا، نتایج همان گروه از افراد درنهایت رسما منتشر شد.

در همین زمان، این گروه برای کارآزمایی بالینی مرحله‌ی سوم ۳۰ هزار نفر را ثبت‌نام کرد که در آن قرار شد افراد دو تزریق ۱۰۰ میکروگرمی از واکسن کووید ۱۹ را دریافت کنند. براساس بیانیه‌ی مطبوعاتی ماه مه، عارضه‌ی جانبی جدی‌ای برای افراد در آن گروه از دُز خاص وجود نداشت؛ اما مقاله‌ی هفته‌ی گذشته، کل نتایج را نشان می‌دهد: با دریافت دُز دوم واکسن، هرکدام از شرکت‌کنندگان نشانه‌های سردرد یا لرز یا خستگی شدید را نشان می‌دادند و حداقل در ۸۰ درصد موارد، این مشکلات به‌اندازه‌ای بود که فعالیت‌های روزانه‌ی آن‌ها را با اختلال روبه‌رو کند. دراین‌میان، یکی از شرکت‌کنندگان خصوصا دربرابر دُز زیاد واکسن واکنش شدیدی نشان داده بود. وی گفت: «اگر واکنش‌ها حتی نصف چیزی باشد که برای برخی از این واکسن‌ها رایج بود، پس از رسیدن واکسن به اجتماع، فروش آن دشوار می‌شود و تعداد زیادی از مردم تمایلی به تزریق دوم نخواهند داشت.»

درحال‌حاضر در جامعه‌ی آمریکا، اطلاعات نادرست و بی‌اعتمادی فراوانی درباره‌ی واکسن‌های به‌سرعت در حال پیگیری کووید ۱۹ وجود دارد. در این هفته، پیش‌چاپ جدیدی از کین اون‌ووک و همکارانش نشان داد حتی تعداد بسیاری از پرستاران در هنک‌گنگ درباره‌ی دریافت این واکسن‌ها تردید دارند. نویسندگان مقاله می‌گویند ممکن است به‌زودی به واکسنی برسیم؛ اما جوامع آمادگی پذیرش آن‌ را ندارند. اگر شواهد مرتبط با مضرات واکسن آشکارا ارائه نشود، این تردیدها از بین نخواهد رفت. بهتر است درباره‌ی عوارض استفاده از واکسن شفافیت داشته باشیم؛ در‌غیر‌این‌صورت چرا باید به کارشناسان اعتماد کرد.