با تمام دسیسه‌ها و کارشکنی‌ها، الواح هخامنشی به ایران بازمی‌گردند

در تعطیلات نوروزی امسال بود که رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از مأموریت موزه‌ ملی ایران برای تشکیل کمیته‌ فنی با هدف پیگیری و بازگرداندن الواح هخامنشی از شیکاگو (آمریکا) به ایران پس از 70 سال خبر داد.

این الواح 73 سال پیش به امانت در اختیار موسسه شیکاگو گذاشته شده بود و باید پس از سه سال به ایران بازپس داده میشد. در سال 1316(1937) در حفاری مشترکی بین دولت وقت ایران و موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در تخت جمشید، تعداد قابل توجهی اموال فرهنگی، تاریخی ارزشمند به ‌دست آمد که این اموال بین دولت ایران و آن موسسه به ‌طور مساوی تقسیم شد. الواح هخامنشی به عنوان بخشی از این اموال، سهم دولت ایران شد. این الواح، گل‌نوشته‌های مربوط به عصر هخامنشی بودند که خطوط میخی و علامت‌ها و تصاویری بر آنها نقش بسته و لازم بود خطوط میخی این الواح توسط خط شناسان و کارشناسان آمریکایی خوانده شود.

حمید بقایی در این رابطه گفت: چند سال بود قضیه‌ پرونده الواح شیکاگو را به‌صورت جدی پیگیری می‌کردیم، تا کنون نیز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حدود 500 تا 600 هزار دلار هزینه مستقیم به وکلایی که این قضیه را پیگیری می‌کردند، پرداخت کرده است. وکیل مجرب این پرونده در سفر به ایران توجیه شد و اسناد و مدارک لازم را برای پیگیری به او دادیم و به او اعلام کردیم که اگر بخواهد این پرونده را براساس قوانین و مصالح حقوقی پیگیری کند، دادگاه‌های آمریکا باید به نفع ایران رأی دهند؛ ولی اگر بخواهد با این پرونده، سیاسی برخورد کند تحت تأثیر لابی صهیونیست است که این قضیه نیز طبیعتا از دایره‌ عدالت خارج می‌شود.

او همچنین با اشاره به بهره‌گیری از ایرانیان مقیم آمریکا و تشویق آن‌ها برای وارد شدن و فشار در این مسأله، ادامه داد: موفق شدیم نامه‌ای از وزارت دادگستری آمریکا بگیریم که در آن تصریح شده بود، اموال فرهنگی جزو اموالی نیست که بتوانند توقیف شوند و این قانون شامل حال اموال ایران نیز می‌شود.

پس از آن بود که رئیس موزه ملی ایران اعلام کرد: موزه ملی ایران مأمور پیگیری بازگشت الواح هخامنشی به ایران شد که تلاش می‌کنیم این موضوع را با موفقیت به انجام برسانیم. آزاده اردکانی گفت: در تلاش هستیم نتیجه مطالعات و پژوهش‌های دانشگاه شیکاگو در خصوص الواح هخامنشی را نیز به دست آوریم. وی در ادامه با بیان این که الواحی که در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود به زبان‌های مختلف باستانی است،‌ تصریح کرد: متأسفانه به دلیل کمبود متخصص در کشورمان قادر به خوانش همه آن‌ها نیستیم.

رئیس موزه ملی ایران در ادامه تأکید کرد: مهمترین علت خروج الواح تاریخی از کشور نیز نبود متخصص و زبان‌شناس است، عمده آثاری که تاکنون به منظور مطالعات از کشور خارج شده بودند بازگردانده شده و تنها مسئله در این زمینه، بازگشت الواح هخامنشی به ایران است. اردکانی گفت: پژوهش‌هایی روی الواح هخامنشی توسط متخصصان صورت گرفته که دانشگاه شیکاگو این یافته‌ها را به صورت عمومی انتشار داده است.

این الواح تاریخی کشور به موسسه‌ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به ‌مدت سه سال امانت داده شده بود تا آن که موسسه پژوهش‌های گسترده‌ای درباره‌ آنها انجام دهد و پس از مستندسازی و انتشار نتیجه‌ پژوهش‌های خود، الواح را به ایران باز پس دهد. اما وعده این موسسه مبنی بر استرداد همه‌ الواح سال‌ها پس از انقضای مهلت سه سال محقق شد به طوری که در سال 1327 (1948) تعداد 179 لوح به ایران باز پس داده شد و در سال 1350 (1951) نیز تعداد 37 هزار و 74 خرده الواح مسترد شد. پس از آن یک‌بار دیگر عملیات استرداد، متوقف شد، اما مطالعات آن موسسه درباره الواح در طول سال‌های پس از 1350 ادامه داشت، تا این‌که سرانجام در سال 1383 (2004) تعداد 300 لوح دیگر به موزه ملی ایران ارسال شد.

ولی در این میان چند خانواده یهودی با طرح دسیسه ای در آمریکا غرامت کشته شدن تعدادی از اعضای خانواده خود را در یک بمب‌گذاری در آمریکا از ایران طلب کرده و مدعی شدند که این الواح باید در آمریکا حراج شود اما با صدور حکم توقیف مربوط به اخذ غرامت، عمل استرداد رسما با مشکل مواجه شد.

مؤسسه شرق‌شناسی به محض صدور حکم توقیف موقت الواح مانع از صدور حکم حراج الواح هخامنشی شد اما دادگاه اعلام کرد که این مؤسسه در موقعیت دفاع از حقوق ایران نیست و دولت ایران خود باید با ثبت دادخواست اعتراض و ورود رسمی به روند قضایی از موضع خود دفاع کند. مدتی بعد ورود رسمی‌ ایران به روند قضایی ضروری احساس شد تا اینکه یک وکیل بومی‌ برای طرح دعوی در نظر گرفته شد اما این کار نتیجه بخش نبود.

مدتی بعد نیز فردی به نام توماس کورکوران؛ وکیل آمریکایی منتخب ایران در دادگاه شیکاگو لایحه مخالفت ایران با توقیف الواح را در حدود قانون مصونیت‌های حکومت‌های خارجی ایالت متحده آمریکا مصوب 1976 میلادی نزد دادگاه مربوطه در ایلینتویز شیکاگو تنظیم کرد و رسما ایران وارد روند قضایی بازگشت الواح ایرانی شد و بارها جلسه استماع دادگاه برگزار شد بدون آنکه هیچ تصمیم یا حکمی از سوی قاضی صادر شود. تا این که با تلاشهای صورت گرفته و پس از فراز و نشیب‌های زیاد در هفته گذشته دادگاه استیناف آمریکا رای به حراج نگذاشتن میراث فرهنگی داد. بر این اساس، دادگاه استیناف آمریکا مخالفت خود را با رای دادگاه بدوی در این باره که آثار ملی ایران تسلیم چندین آمریکایی در بیت المقدس می شود، اعلام کرد و باعث شد که سه قاضی فدرال به نفع ایران رأی دادند و اعلام کردند که حکم بدوی در خصوص اجبار ایران به اعلان کلیه دارایی های خود در ایالات متحده، کاملا با اصول "قانون مصونیت خارجی" مغایرت دارد.

بنابراین حکم 29 مارس دادگاه تجدیدنظر حوزه هفت ایالات متحده در خصوص الواح تخت جمشید موجود در موسسه شرق شناسی شیکاگو و موزه فیلد شیکاگو، الواح گلی ایران را مصون از هرگونه ضبط در دادگاه ها دانست.

اما درباره رای این دادگاه مشکات مشکور مدیر مرکز منطقه‌ای داوری تهران که مدتی در جریان بازپس گیری و رفع توقیف الواح گلی بود به مهر گفت: رای این دادگاه قطعی نیست هر چند که حراج اموال تاریخی متوقف شده است اما در نهایت باید دادگاه بدوی حکم آخر را صادر کند. در هر حال تصور نمی کنم تغییر حکم دادگاه استیناف توسط مخالفان ایران محقق شود.

گفتنی است این کتیبه ها از آن نظر ارزشمند هستند که نشان می دهند تخت جمشید و پاسارگاد، برخلاف اماکنی مانند اهرام ثلاثه مصر ، توسط بردگان و به زور شلاق بنا نشده اند بلکه توسط استادان و کارگران آزادی ساخته شده اند که در ازای کار خود دستمزد می گرفتند و از مزایایی مانند مرخصی و پاداش هم برخوردار بوده اند. حتی اتباع سرزمین های دیگر نیز که در تخت جمشید کار می کردند از حقوق و مزایا برخوردار بودند.

این کتیبه ها که تعدادی از آنها پیش از این به ایران بازگشته و هم اکنون در موزه تخت جمشید نگهداری می شوند نشان میدهند سیستم حسابداری دقیقی در دوران هخامنشی در 2500 سال پیش جاری بوده و همه پرداختها بر اساس اسناد مالی مکتوب صورت میگرفتند و موضوعاتی مانند ضامن و ضمانت نیز در این دوران متداول بوده است.

حالا قرار است منتظر بازگشت این الواح به کشورمان باشیم؛ اما باید دید آیا ترتیب خاصی برای نگهداری، بازدید عموم و پژوهش روی این الواح اتخاذ خواهد شد یا صرفا به افتخار بازپس گرفتن این آثار تاریخی بسنده خواهد شد؟