108 دقیقه‌ای که جهان را تغییر داد +عکس

آنا تاتارووا و نوه کوچکش ریتا داشتند سیب‌زمینی‌ها را برداشت می‌کردند که ظاهر مردی با لباس عجیب نارنجی و کلاهی بزرگ که تمام سرش را پوشانده بود، باعث وحشت آنها شد. مرد که 300 کیلومتر دورتر از محل مورد نظر و بدون کپسول فضایی جایی نزدیکی یک روستا فرود آمده بود،‌ کلاه فضایی‌اش را از سر بیرون آورد و فریاد زد: «من یک دوست هستم، یک دوست» و در جواب آنا که پرسید آیا واقعا از فضا آمده است، گفت: «باید همین‌طور باشد».

این مکالمه می‌تواند آغاز یک داستان علمی‌تخیلی باشد یا شما را به یاد سریال «وی» بیندازد اما بسیار باارزش‌تر از این حرف‌هاست. آنقدر که پس از گذشت 50 سال، برملا شدن آن، حرف‌و‌حدیث‌های بسیاری به دنبال داشته است.

امروز 12 آوریل / 23 فروردین، پنجاهمین سالگرد 108 دقیقه سرنوشت‌ساز برای دانش فضانوردی و اولین سفر انسان به فضا است. درست 50 سال پیش در چنین روزی فضاپیمای وستوک-1 از پایگاه فضایی بایکونور در قزاقستان کنونی به فضا پرتاب شد تا همراه با تنها سرنشین آن یوری گاگارین، کیهان‌نورد روسی، ظرف مدت 108 دقیقه و با سرعت 27400 کیلومتربرساعت، یک دور کامل در مدار زمین پرواز کند و به روسیه بازگردد.

شنیده‌ها حاکی از این بود که اولین فضاپیمای ایالات متحده بیستم آوریل همان سال به فضا پرتاب خواهد شد و به همین دلیل روس‌ها، فاصله زمانی میان یازدهم تا هفدهم آوریل را برای اولین پرواز به مدار زمین در نظر گرفتند. مراحل اولیه پرواز با موفقیت و بدون هیچ نقصی انجام شد و از آنجا که عکس‌العمل گاگارین یا هر انسان دیگری در برابر تجربه شرایط بی‌وزنی، غیرقابل‌ پیش‌بینی بود، کنترل خودکار به وستوک-1 سپرده شد. امکان کنترل انسانی نیز در صورتی که فضانورد هشیار و سلامت باشد، پیش‌بینی شده بود و گاگارین می‌توانست با باز کردن پاکت رمز، شماره 25 را به دستگاه‌های کنترل بدهد و کنترل پرواز را به دست بگیرد.

همه چیز تا عبور از قاره آفریقا خوب پیش می‌رفت اما مشکلات زمانی آغاز شد که ترمزها ارسال سوخت مایع را از کار انداختند. مطابق پیش‌بینی‌ها می‌بایست 10 تا 12 ثانیه بعد کابل‌های اتصال پاره شوند و کپسول پرواز به سمت زمین را آغاز کند، اما کابل‌ها جدا نشد و اتصال بخش‌های پیش‌بینی‌نشده به کپسول باعث چرخش سریع و غیرقابل‌کنترل آن به دور خود شد.

در نهایت جو زمین و حرارت بالای برخورد با آن، با سوزانندن کابل‌ها کپسول فضایی و گاگارین را نجات داد و شرایط دوباره به حالت عادی بازگشت. با نزدیک‌شدن به زمین و در ارتفاع 7هزار متری، گاگارین طبق برنامه‌ریز قبلی از کپسول خارج شد و با چتر نجات در جایی 300 کیلومتر دورتر از محل محاسبه‌شده فرود آمد.

فرود او در این منطقه نتیجه یک اشتباه محاسباتی بود اما فرود آمدن با چتر نجات پیش از آغاز پرواز هماهنگ شده بود. با این حال مقامات روسی این پرواز را موفق و فرود گاگارین را در محل پیش‌بینی شده و همراه با کپسول فضایی اعلام کردند.

رازی که تنها چند‌ ماه پس از فرود روی زمین، گاگارین طی دیدار کوتاه در لندن برای اریک وینکل براون، خلبان نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا که دشمن و از رقبای جنگ سرد به‌شمار می‌آمد، فاش کرده بود؛ نزدیک به 50 سال مسکوت ماند تا در نهایت توسط آنتون پروشین، روزنامه‌نگار روس در کتاب «108 دقیقه‌ای که جهان را تغییر داد» برملا شود.

سال‌های اوج جنگ سرد بود و مقامات شوروی سابق نمی‌خواستند فرصت برد این رقابت تنگاتنگ را به دلیل مشکلات فنی یا محاسبات اشتباه از دست بدهند. آنها به شهادت پیرز بیزونی، مأمور سابق کا.گ.ب و کتاب تازه‌اش «مرد ستاره‌ای: حقایقی در مورد افسانه یوری گاگارین» حتی 7 سال بعد با علم به اینکه سایوز-1 بیش از 200 مشکل امنیتی و فنی برای پرواز دارد، با اعمال فشار به کیهان‌نوردان، ولادیمیر کوماروف، از فضانوردان برجسته شوروی را که سال‌ها نام او جزء اطلاعات محرمانه این کشور به‌شمار می‌رفت، از دست دادند. (کوماروف طی برخورد فضاپیمای سایوز-1 به زمین کشته شد).

8 سال پس از اولین سفر انسان به فضا و تنها 1 سال پس از کشته‌شدن گاگارین در یک سانحه هوایی که راز آن هرگز بر ملا نشد، با قدم‌گذاشتن نیل آرمسترانگ، فضانورد آمریکایی مأموریت آپولو روی کره ماه، بشر توانست قدم بلند تازه‌ای در شناخت کیهان بردارد.