دست‌نوشته منتشرنشده تختی در سالهای پایانی قهرمانی - تصویر

بسیاری از مردم هنوز وقتی او را تنها می یابند، امضاء و عكس یادگاری می خواهند و هنوز برخی صاحبان رستوران نمی گذارند دست در جیبش كند. اما دیگر سوت پایان برایش به صدا درآمده و به جز برخی رفقایش كه می گویند در اوج خداحافظی كن، برخی اوقات نگاه های گزنده یا حرف های درگوشی را می شنود كه «نمی خواد خداحافظی كنه. بسه دیگه. پیر شده». این عبارات نصیب هركسی نمی‌شود، باید در ورزش یلی باشی تا سر پیری بتوانی دوام بیاوری و این غرغرها را سی و چند سالگی بشنوی. و الا همان دوران جوانی با پیراهن تیم ملی الوداع خواهی گفت.

عباس جدیدی را با دوبنده كشتی شاید هنوز در یادها داشته باشیم، چه یلی بود آن دوران كه در سنگین وزن كشتی آزاد برای ایران می جنگید و اگرچه همیشه قهرمان نبود، اما دست خالی هم تشك كشتی را ترك نمی كرد و زنگ پایان وقت قانونی كشتی كه به صدا در می آمد، عباس یك جایی روی سكوها داشت. قهرمانی جهان 98 كه در دوازده هزار نفری آزادی تهران برگزار شد، روزهای اوجش بود و همان روزها بعضی نوشتند یا روی شانه عباس زدند كه پسر وقت خداحافظی ات رسیده و عده ای در صف هستند كه جایت را بگیرند. او می خواست نقره ای كه در المپیك آتلانتا گرفته بود، در سیدنی به طلا مبدل كند، اما سال قبل از المپیك و در جهانی آنكارا برنز گرفت و در المپیك 2000 بهتر از چهارمی نصیبش نشد و در آخر مقابل علیرضا رضایی مغلوب گشت و مجبور به وداع از تیم ملی شد؛ عباس باید همان 98 چهارگوشه تشك را می بوسید.

علی دایی كه امروز مربیگری می كند، شاید برجسته ترین قهرمانی باشد كه نتوانست از پیراهن تیم ملی دل بكند و اگرچه بسیاری از افتخارات را برای سال های متمادی در كارنامه خود ثبت كرد اما شخصیتش خرد شد و با تحقیر فراوان و پس از صدها كاریكاتور كه برخی حقیقتاً توهین آمیز بود، مجبور به وداع با تیم ملی شد و این وداع دیرهنگام لطمه جدی به محبوبیتش میان هم دوره ها و عموم مردم زد. هنوز از روزگاری كه به علی دایی پاس نمی دادند و تیم ملی فوتبال فلج شده بود و در نهایت پایان نه چندان شیرینی در آخرین حضورش در جام جهانی داشت، خاطراتی هست. دایی اشتباه كرد و تاوان اشتباهش را خودش به مردم احساسی ایران داد.

حسین رضازاده هم وضعش بی شباهت به رفیقش علی دایی نبود و سال 2006 كه هم قهرمان بازیهای آسیایی دوحه شد و هم در جهانی سانتادومینگو گردن آویز طلا به سینه اش چسبید، برخی اطرافیانش توصیه كردند كه پیراهن یا ابالفضلش را ببوسد و با دنیای قهرمانی وداع كند. اما حسین یك طلای المپیك دیگر می خواست تا با سه نشان زرین به عنوان پرافتخارترین قهرمان تاریخ ایران نامش ثبت شود، اما با آنچنان حواشی و مصائبی روبرو شد كه در نهایت به شكلی نه چندان مطلوب مجبور به وداع از تیم ملی شد. رضازاده دیر دریافت كه او نیز همچون دایی دیر زمانی را برای وداع در نظر گرفته و باید در اوج و روی سكو، وزنه ها را می بوسید و كنار می رفت.

علیرضا حیدری باهوش تر از رضازاده بود، اما او هم باید پس از قهرمانی در بازیهای آسیایی دوحه 2006 با دوبنده تیم ملی خداحافظی می كرد و دوبنده اش را مثل برخی قهرمانان به میان هوادارانش پرتاب می كرد، اما علیرضا هم ماند. حیدری هم لابد مدال طلای المپیك را می خواست اما در روزگاری كه میان مربیگری و قهرمانی غوطه ور بود، ابتداً مجبور به دل كندن از صندلی كنار تشك شد و پس از آن با پیروزی در انتخابی تیم ملی و در روزگاری كه دوران فرودش فرارسیده بود، به یك باره در مقابل دیدگان حیرت زده یزدانی خرم خداحافظی كرد. او اگرچه با این هوشمندی باعث شد چنین تعبیر شود كه در اوج دوران قهرمانی وداع كرده، اما همگان می‌دانستند عرصه برای قهرمانی مرد شش مداله كشتی آزاد ایرانی در جهان تنگ شده و بسیاری گفته بودند، كاش علیرضا در همان دوحه، پایان قهرمانی را تجربه می كرد.

از اینها كه بگذریم، برخی وداع هم كرده اند، اما دوباره به صحنه قهرمانی بازگشته اند كه شاید نمادش امیررضا خادم باشد كه در دوران نمایندگی مجلس در پی بازگشت به تیم ملی بود. خادم كه دو نشان برنز المپیك داشت، می دانست شانس چندانی برای قهرمانی ندارد. اما پنجمین حضورش در المپیك، ركوردی در تاریخ ورزش بود و همین باعث شد در آن دوران به صحنه بازگردد و برای شركت در المپیك آتن تلاش كند. مسئله ای كه نه تنها با نقدهای تند افكارعمومی روبرو شد، بلكه سیاسیون و نمایندگان مجلس نیز امیررضا را به نقد گرفتند كه شان نماینده مجلس چنین نیست اما گوش قهرمان بدهكار نبود تا اینكه پس از شكست مقابل مجید خدایی در یك تورنمنت بین‌المللی در تركیب تیم ملی قرار نگرفت و برای همیشه به ورزش حرفه‌ای خاتمه داد؛ خادم وقت مناسب خداحافظی كرده بود اما اشتباه كرد كه بازگشت.

آخرین اشتباه را شاید بتوان به پای آرش میراسماعیلی نوشت. هادی ساعی، امیررضا خادم و بسیاری از رفقایش به آرش گفتند كه به میدان بازنگردد. اما آرش هم دلش می خواست در المپیكی دیگر شركت كند. آرش كه برخلاف بسیاری از قهرمانان صاف است و به قول معروف رو بازی می كند، با دو قهرمانی جودو جهان و دو عنوان سومی جهان، پرافتخارترین جودوكار تاریخ ایران محسوب می شود و هیچ كس نمی تواند توانایی های ذاتی اش را به نادیده انگارد. او حتی دیرتر از موعد وداع كرد اما هنوز وقت خوبی بود و بسیاری به او گفتند كه انتخاب درستی داشته، اما به تحریك و درخواست اهالی جودو، آرش به صحنه بازگشت و همان اتفاقی برایش افتاد، كه برای دیگر قهرمانان شاخص رخ داد. او همچون دیگر ملی پوشان در چند میدان ناكام ماند. اما آنچه به چشم می آمد، ناكامی او بود و نه سایر جودوكاهای تیم ملی و در آخر آرش كنار گذاشته شد و جای تعجب نداشت كه قهرمان قلبش بگیرد.

اینها همه غرغرها را شنیده اند و همه نگاه سنگین آنهایی كه تصور می كردند كه باید زودتر میدان را خالی كنند، تجربه كرده اند. اما آیا مردمی كه درباره جدیدی، دایی، رضازاده، حیدری، خادم و میراسماعیلی قضاوت می كنند، توان درك احوالات یك قهرمان را دارند. كافی است برای درك آنها در ورزشگاهی كه هزاران نفر برای دیدنت نشسته اند، پنجاه سانتیمتر از زمین فاصله بگیری و در مرتفع ترین نقطه سكوی قهرمانی بایستی تا دریابی چرا یك قهرمان حاضر است جانكاه ترین تمرینات را در اردوهای سنگین سپری كند و خود را تا سر حد مرگ در فشار روحی و روانی قرار دهد و طعنه های گزنده مردم را نیز به جان بخرد كه یك بار دیگر و فقط یك بار دیگر آن بالا باشد. حال اگر قرار باشد سكو در المپیك مستقر شود، دیگر جان چه ارزشی برای قهرمان دارد؟

قضاوت صحیح درباره دشواری دل كندن قهرمان با پیراهن تیم ملی به همان میزان دشوار است كه قضاوت درباره دل كندن عاشق از معشوق برای كسی كه عشق را تجربه نكرده. چه كسی انگشت های كج و معوج میراسماعیلی كه ده ها بار شكسته یا دست و پای حیدری كه بارها شكسته دیده و اصلاً آنهایی كه خودشان را در جایگاه قاضی می گذارند، آیا حاضرند چند ده بار انگشت هایشان یا بخش هایی از بدنشان را بشكنند و هر بار پس از شكستنش و بهبود، ماجرا تكرار شود و در آخر جایگاهی كه به سختی به دست آورده اند را از دست بدهند؟ اینها مسائلی است كه تنها قهرمانی در سطح جدیدی، دایی، رضازاده، حیدری، خادم و میراسماعیلی می توانند درباره اش قضاوت كنند و چه خوب كه خودمان را مطلع و آگاه به همه شرایط و جوانب و در مقام قاضی قرار ندهیم و قهرمانانمان را كه هنوز نوستالژی طعم طلای جهان زیر دندانهایشان تازگی دارد، گوشه رینگ قضاوت با یك آپركات محكوم نكنیم.

هرچند بودند اشخاصی كه روزگاری تا آخر خط در پی مدال نمی دویدند، اما نباید توقع داشت همه چون او باشند و بتوانند ظاهر دل فریب افتخار به سادگی ودع كنند. «غلامرضا تختی» نماد این تفكر بود؛ تفكری كه می گوید قهرمانی همچون تابستان و موعد برداشت محصول فصلی دارد و در انتهای فصل، نمی توان، مقابل برگ ریزان ایستاد و میوه داد. درخت باید بداند برگ ریزانش آمده و پس از آن نیز خزان می رسد و همین تفكرات بی نظیر بود كه تختی را تختی كرد؛ تفكراتی كه هنوز بخش وسیعی از آن بازخوانی نشده كه اگر بازخوانی شود، عمق نگاه پهلوان بیش از اینها برای مردم هویدا خواهد شد. تختی در 14 سال حضور در عرصه قهرمانی همواره اوج نشینی معیار ادامه حضورش در میدان قهرمانی بود و حتی زمانی كه محمدرضا پهلوی از او خواست تا از دنیای قهرمانی خداحافظی كند، او كه همچنان در اوج بود، نپذیرفت تا شاه مخلوع به شدت از پاسخ تختی برآشوبد.

بر این اساس سندی منتشر می شود كه «زنده یاد غلامرضا تختی» در تقویمش در سال 1340 مصادف با 1961 در دفترچه یادداشتش نوشته است. تختی بزرگ در این یادداشت نوشته است: «1- در صورتی كه در مسابقات جهانی ژاپن اول نشوم دیگر كشتی نخواهم گرفت. 2- اگر چنانچه اول شوم، تا المپیك توكیو، بعد از سال آینده كشتی خواهم گرفت.» و این سند به خوبی نشان می دهد تختی برخلاف بسیاری از پیشینیان و آیندگانش كه قهرمانی جهان را تجربه كرده بودند، حتی برای وقت وداعش از دنیای قهرمانی نیز برنامه داشت و در طمع مدال نمی خواست تا آنجا كه ممكن است، خودش را به آب و آتش بزند و در نهایت چهره اش بر اثر اصرار در حضور روی تشك، كشتی نزد دوستدارانش تخریب شود و این هشیاری بالای تختی و همچنین منش پهلوانی اش را نشان می دهد.

تختی در مسابقات قهرمانی جهان یوكوهامای ژاپن كه سال 1961 برگزار شد، قهرمان شد و به كشتی گرفتن ادامه داد و در قهرمانی جهان تولدو 1962 با آنكه از 87 كیلوگرم به رده 96 كیلوگرم رفته بود، باز هم نایب قهرمان جهان شد. اما یك سال دوری تختی از كشتی باعث شد، او در المپیك 1964 توكیو كه آخرین میدان در نظر گرفته شده تختی برای خودش بود، نتواند سكونشین شود و چهارمین مدال المپیكی اش را به دست آورد و با شكست از احمد آئیك ترك و مساوی با سعید مصطفائف بلغار به مقام چهارم قناعت كرد و آهسته آهسته از میدان كشتی كناره گرفت. تختی عیار خودش را با اصرار بر ماندن در میدان پس از این پایین نیاورد و تلاش نكرد تا المپیك بعد بماند و در طمع یك مدال المپیكی دیگر ادامه دهد. كاش قهرمانان پس از او و قهرمانان این دوران و پس از این نیز مشی تختی را پیش بگیرند و در اوج بمانند.