برنامه نود چگونه شكل گرفت؟

این نخستین گفت وگو با عادل فردوسی‌پور درباره برنامه موفق نـود است كه یازده سال پیش انجام دادم. شاید آن سال خود فردوسی پور هم پیش بینی نمی کرد برنامه اش دوازده سال ادامه پیدا کند و به یکی از برنامه های پرطرفدار تاریخ تلویزیون تبدیل شود.

تا پیش از برنامه نـود، فوتبال ایران به این شكل جدی و تحلیلی در برنامه‌های تلویزیونی ارزیابی نشده بود؛ هرچند مسابقه‌ها پخش می‌شد و در برنامه‌های گوناگون، گفت‌وگوهایی هم صورت می‌گرفت. نـود برنامه جذابی است كه با دعوت از داوران با سابقه، داوری در فوتبال ایران را نیز بررسی و نقد می‌كند؛ كاری كه نه تنها باعث شده داوران در كار خود دقت و وسواس بیشتری به خرج دهند، بلكه بینندگان را نیز با قوانین فوتبال بیشتر آشنا كرده است. نود به دلیل وجه آموزشی‌اش، آگاهی رسانی، زنده بودن برنامه و البته اجرای بسیار گرم و مسلط عادل فردوسی‌پور ـ كه ثابت كرد تنها گزارشگر توانایی نیست ـ علاقه‌مندان فوتبال را تا پاسی از شب، مانند یك بازی حساس تا دقیقه نـود و گاهی هم وقت اضافه با خود می‌برد.

برنامه نود چگونه شكل گرفت؟

ایده اولیـه پیش از لیگ سـال گذشته شكل گرفت كه چند نوار از برنامـه‌ای بـه ‌نـام مسـابـقـه روز (Mach of the Day) توسط یكی از همكارانم به دستم رسید. در این برنامه، با حضور یك مجری و دو كارشناس، شنبه شب‌ها كه لیگ برتر فوتبال انگلستان برگزار می‌شود، چند بازی تحلیل می‌شد. البته این برنامه به داوری نمی‌پرداخت. ضمناً این حقیقت كه از میان بازی‌های لیگ، بیشتر بازی‌های استقلال و پرسپولیس دیده می‌شد و بقیه بازی‌ها هم اگر پخش می‌شد در كم‌بیننده ترین ساعت‌ها بود، انگیزه دیگری برای ساخت این برنامه بود.

درباره این بازی‌ها فقط در روزنامه‌ها می‌خواندیم كه گل‌های این تیم یا آن تیم را چه كسی زده است. پس تصمیم ‌گرفتیم صحنه‌های مهم و گل‌های همه بازی‌های لیگ را در مجموعه‌ای مثلاً نـود دقیقه‌ای بررسی كنیم. به مسأله‌ داوری هم خیلی علاقه‌مند بودم و برنامه این گونه شكل گرفت. البته به هنگام آغاز برنامه؛ مدیر گروه آقای هاشم رضایت بودند و به همراه آقای صافی، مدیر شبكه حمایت‌های بسیاری كردند. پس از آقای رضایت، از سوی آقای محمود الله‌وردی به عنوان مدیر گروه نیز حمایت فراوانی شد و سپس آقای زمانی هم كمك‌های بسیاری کردند.

دوست داشتم برنامه نـود بتواند راحت انتقاد كند، با صراحت بگوید، فلان بازیكن بد بازی كرد یا دیگری خوب بازی كرد و ... در برنامه‌های دیگر مثلاً می‌گفتند برخی از داوران یا بازیكنان ضعیف كار كردند، ولی می‌خواستم در این برنامه درباره این مسائل خیلی شفاف صحبت كنیم. البته در همین برنامه هم عده‌ای به دلایلی از كسی نام نمی‌برند و راحت انتقاد و بحث نمی‌كنند یا در داوری با یكدیگر تعارف می‌كنند. حتی بعضی از میهمان های برنامه، گاه خطاهای فاحش و روشن داور را نادیده می‌گیرند یا بر آن صحه می‌گذارند.

برای همین تلاش داریم از این گروه كارشناسان كمتر دعوت كنیم. از همان اول هم نمی‌خواستیم نـود برنامه‌ای صرفاً آموزشی باشد كه متلاً سیستم‌های فوتبال را در قالب یك برنامه آموزشی مستقیم ارایه دهد.

البته بخشی هم داشته‌ایم كه آقای چراغپور، تخته سیاه آورد و درباره فوتبال صحبت كرد و اتفاقاً از آن‌جا كه مدت آن نزدیک ده ‌دقیقه بیشتر نبود، بسیار مؤثر هم واقع شد. حجم آموزش مستقیم در چنین برنامه‌ای نباید بیش از این باشد. به هر حال نـود برای بیننده‌ای كه چیز زیادی از فوتبال نمی‌داند، می تواند آموزشی باشد، ولی شاید به بیننده‌های حرفه‌ای چیزی یاد ندهد. البته سخنان كارشناسان واقعاً برای خود من كه آموزنده است و از طرفی فكر می‌كنم نود در زمینه داوری خیلی مفید بوده و خیلی‌ها را با قوانین داوری آشنا كرده است، به ویژه كه خیلی‌ها حتی قوانین مربوط به آفساید و خطا را هم نمی‌ دانستند.

مردم می‌گویند كه این برنامه، دانش آن‌ها را در زمینه داوری گسترش داده است.

آیا بازتاب برنامه را در استادیوم و در میان بینندگان هم دیده‌اید؟

البته هنوز هم برخی تماشاگران، اگر داور نظری خلاف میل آن‌ها بدهد، اعتراض می‌كنند. اگر ده سال هم برنامه نود پخش بشود، گمان نمی‌كنم بتوان این فرهنگ نادرستی را كه متأسفانه جا افتاده، اصلاح كرد، ولی مثلاً در مورد آفساید، واین‌كه هر توپی كه در محوطه جریمه به دست برخورد كند، پنالتی نیست، اعتراض‌ها كمتر شده است.

نـود چه تأثیری در داوری‌ها داشتـه است؟

هم تأثیر مثبت و هم تأثیر منفی. تأثیر مثبتش این بوده كه تا كنون به‌ جز ناظر بازی كه به داور امتیاز می‌داد، هیچ كس كار او را زیر ذره‌بین نمی‌گذاشت، ولی حالا حواس خود را بیشتر جمع می‌كنند تا با دقت قضاوت كننـد، اما نكته منفی كه خود داوران می‌گوینـد، این است كه اضطراب حاصل از وجود ذره‌بینی به نام نـود در برخی داوران، به اندازه‌ای است كه نمی‌توانند با آسودگی و به درستی بازی‌ها را قضاوت كننـد. می‌گوینـد این اضطراب حتی از دلهره یك بازی حساس هم بیشتر است! البته فكر می‌كنم این احساس در دراز مدت، جای خودش را به قضاوت‌های خوب و دقیق بدهد.

یكی دیگر از نكته‌های مثبت بررسی داوری‌ها هم این بوده، پیشتر که همه بازی‌ها دقیقاً دیده نمی‌شد، خیلی از تیم‌ها باخت خود را گردن داور می‌انداختند و حتی اگر داور خوب هم قضاوت كرده بود، برخی مسائل مبهم باقی می‌ماند، ولی حالا دیگر این‌ گونه نیست.

بررسی كیفیت داوری در بازی‌های خارجی را كه می‌تواند خیلی آموزنده باشد در برنامه نمی‌گنجانید؟

فعلاً موضوع این برنامه فوتبال ایران است. البته وقتی جام ملت‌های اروپا در جریان بود، این فكر به ذهنم رسید، ولی تراكم بازی‌های لیگ، فرصت پرداختن به این موضوع را نداد؛ با این‌كه خودم به این موضوع علاقه‌مند هستم.

گاه به هنگام پخش تصاویر مربوط به داوری، هنوز بحث درباره صحنه‌ای تمام نشـده، صحنه بعدی می‌آید و شمـا اصرار می‌كنید كه صحنه جدید بررسی شود. در این ‌باره نمی‌توان كاری انجام داد؟ مثلاً تصویر را نگه داشت یا تكرار كرد؟

این یكی از مشكلات ماست. هر تصویر را چندبار تكرار می‌كنیم و به كارشناس هم می‌گوییم صحبت‌هایش را طوری تنظیم كنـد كه تا پخش تصویر جدید، صحبت درباره صحنه قبل تمام شده باشد، اما این مشكل همچنان هست و برای كارگردان پخش مشكل درست می‌كند؛ البته ایشان همكاری خوبی با برنامه دارد و گاه این صحنه‌ها را تكرار هم می‌كند.

بازی‌های قدیمی را نیز می‌توان بنا به روال خاص و منطقی در برنامه نمایش داد و حتی با مرور آن‌ها، سیر و روند موضوع خاصی در فوتبال ایران را بررسی كرد؛ مثلاً مسألـه حضور مربی خارجی، افزون بر اینكه كیفیت برخی از این بازی‌های قدیمی هم خیلی پایین است.

اگر این كار امكان داشت، خیلی هم خوب بود، ولی متأسفانه ما نوار همه بازی‌ها را در آرشیو نداریم. البته می خواهیم بازی‌های پرسپولیس و استقلال در دهه 1360 را به شكل منظمی پخش كنیم. دلیل نامطلوب بودن تصویر برخی بازی‌ها هم كیفیت پایین‌ نوارهاست و بعضی هم موقع تبدیل كیفیت خود را از دست می‌دهند. بررسی‌ موضوع‌های خاص، به شكل مورد نظر شمـا، هم وقتی می‌توانـد ممكن باشـد كه در لیگ بازی نیست و زمـان كافی داریم. البته تا کنون هم در مورد مسائل خاصی مثل انتقال بازیكن به خارج و مسائـل باشگاه‌داری و ... برنامه‌هایی داشته‌ایـم.

زمـان برنامه را نمی‌توان بیشتـر كـرد؟ حتی گاهـی بخشـی را ناتمام رهـا كرده‌اید، و وقت‌های اضافه را نگرفتـه‌ایـد؟

وقت‌های اضافه را هم گرفته‌ایم و برنامه همیشه نود دقیقه نبوده است. در برنامه‌ای كه آقای طالبی حضور داشت، نزدیک 25 دقیقه به زمـان برنامه اضافه كردیم. اگـر هم بحثی ناتمام مانده مثلاً به این دلیل بوده كه با كسی تماس گرفته‌ایم و صحبتش را جمع‌و‌جـور و موجـز بیان نكرده و زمـان زیادی گرفته است. هرچه هم به ساعتم نگاه كرده‌ام فایده‌ای نداشتـه! هرچند برنامه زنده است، از پیش همه‌ چیز را تنظیم كرده‌ایم. فقط گاهی مسائل ناخواسته‌ای پیش می‌آید و ضمناً زمان ما حتی با احتساب وقت اضافه هم محدود است. سعی كرده‌ایم اگر بحثی ناتمام مانده، در برنامه بعدی، حتی با كارشناسی دیگر، آن را به سرانجام برسانیـم.

چـرا از نویسندگـان مطبوعات ورزشی كمتر استفاده كرده‌ایـد؟

شاید فرصت پیش نیامده. البته فكر می‌كنم مردم بیشتر دوست دارند مسائل فوتبال را از زبان فوتبالیست‌ها و مربیـان بشنونـد، چون با آنهـا بهتر ارتباط برقرار می‌كننـد. به هر حال، قطعـاً دعوت از نویسندگـان ورزشی باید بیش از این باشـد.

کارشناسـان برنامه را بر چه اساسـی انتخاب می‌كنیـد؟

تلاش داریم از كسانی دعوت كنیم كه ترجیحاً عملكرد مشخصی در فوتبال دارند، یعنی در چند سال اخیر، به عنوان بازیكن یا مربی، در فوتبال حضور داشته‌اند و ضمناً به لحاظ اخلاقی هم ویژگی های مثبتی داشته‌اند.

گاهی با شخصی تماس می‌گیرید، ولی تماس برقرار نمی‌شود. آیا نمی‌توان از قبل قضیه را هماهنگ كـرد؟

بعضی مسائل واقعاً در دقیقه نود اتفاق می‌افتـد، اما معمولاً هماهنگی انجام می‌شود. مثلاً در مورد برخی از داوران، با این‌كه بعد از ظهر همان روز با آنها هماهنگ كرده‌ایم، ولی شب تلفن را جواب نمی‌دهند. كلاً احسـاس می‌كنم به تازگی به آن‌هـا توصیـه شـده با نـود صحبـت نكننـد.

آیا تا كنون با كارگردان‌هایی كه مسابقه‌های فوتبال را پوشش می‌دهند، جلسه‌ای داشته‌ایـد در این ‌باره كه مثلاً دوربین‌ را جای خاصی بگذارند یا تعداد دوربین‌ها بیشتر شـود؛ یعنی با آن‌ها هماهنگ‌تر باشیـد؟

نه، صحبتی نبوده، اما مكان‌هایی كه می‌توان دوربین را در آن‌هـا مستقر كرد، محدود است، وگرنـه خودشـان هم خیلی دوست دارند كه مثلاً دوربینی از زاویـه سرپاییـن، خط آفسایـد را بگیـرد.

برای اینكـه برنامه به ورطه تكـرار نیفتد چه فكـری كرده‌ایـد؟

همه سعی‌ام این بوده كه برنامه یكنواخت نشود. مثلاً امسـال نمایش بازی‌های قدیمی را در برنامه گنجاندیم كه بسیـار هم از آن استقبال شد.

با این‌كه بخش چشمگیری از مخاطبان این برنامه دانش‌آموزان و دانشجویـان هستنـد، ولی برنامه خیلی دیر پخش می‌شود...

خیلی دوست دارم برنامه ساعت نه یا ده شب پخش شود، ولی این دیگر دست ما نیست، چون برنامه ریزی را شبكه انجام می‌دهد و برنامه طنز باید مثل همیشه ساعت ده تا یازده پخش شود. نمی‌توان ساعت پخش این برنامه را شنبه‌ها به ‌خاطر نـود تغییر داد. ضمـن اینكـه بنا بر برنامه، گزارش ورزشی هم پس از ساعت یازده پخش می‌شود.

صحبت و انتقادهای رودر رو كه چند بار میان دست‌اندركاران و صاحب‌نظران اتفاق افتاده، می‌تواند به بررسی كاملتر مسائل فوتبال كمك كنـد و در ضمن برنامه هم جذاب‌تر می‌شـود.

این نوع گفت وگوها جذاب و خوب است، به شرط آنكه به جنجال كشیده نشود و در صورت بروز جنجال تا سه ‌چهار هفته تلاش می‌كنم محتاط‌ تر باشم. البته برنامه زنده است و گاهی كنترل از دست مجری خارج می‌شود، ولی كارشناس، هر كه باشد، نباید از حدی فراتر برود. تنش‌ها همیشه ناخواسته به وجود آمده؛ مثلاً هیچ‌گاه فكر نمی‌كردم مكالمه آقایان عابدینی و باغمیشه به تنش كشیده شود، اما این اتفاق افتاد و درسی شد تا دیگر مربی و مدیر را در مقابل بازیكن قرار ندهیم. خوب نیست برخی حرمت‌ها شكسته شود. البته به این هم معتقدم كه همین بازیكنان، باشگاه‌ها را به وجود می‌آورند.

عده‌ای می‌گویند نـود به فدراسیـون فوتبال در برنامه‌ریزی هایش خط می‌دهـد!

این‌ها فقط شایعه است و ما هیچ ارتباطی با فدراسیون فوتبال نداشته‌ایم و نداریم؛ البته گویا، تأثیرگذاری این برنامه موفق موجب ایجاد شایعه‌ها شده است.