تكديگری به شيوه مدرن

كنار جایگاه پمپ بنزین ایستاده اید و مشغول بنزین زدن هستید كه ناگهان موتور سواری كه تا همین چند دقیقه‌ای پیش، از گوشه‌ای شما را زیر نظر گرفته بود، جلو می‌آید و در حالی كه لبخندی بر لب دارد رو به شما می‌گوید: دو لیتر بنزین به من می‌دهی؟

در حالی‌كه از این درخواست متعجب شده اید به علامت منفی سری تكان می‌دهید و او همچنان كه زیر لب چیزی می‌گوید از شما دور می‌شود و چند قدم آن طرف‌تر جلوی راننده دیگری را می‌گیرد و درخواستش را دوباره تكرار می‌كند.

خیلی از رانندگانی كه مشتریان دائمی این پمپ بنزین هستند، حالا دیگر مدت‌هاست این مرد را می‌شناسند، او كه از اولین ساعات صبح تا غروب آفتاب با دبه كوچك سفید رنگی در دست در گوشه‌ای از پمپ بنزین می‌ایستد و از دیگران یكی دو لیتر بنزین رایگان می‌خواهد.

هرچند دست او برای خیلی‌ها رو شده اما اگر با همین شیوه موفق شود روزی چند لیتری بنزین از كسانی كه شگرد كارش را نمی‌دانند، بگیرد باز هم نانش حسابی توی روغن است.

نوآوری، لازمه تكدیگری

رایج‌ترین تصویری كه از یك گدا به ذهنمان می‌رسد چیست ؟

مرد یا زنی با لباس‌های كهنه و پاره و سرو ظاهری كه بوی نامطبوعی می‌دهدو انگار هفته‌هاست رنگ آب و صابون به خود ندیده است و در این حالت دست‌های سیاه و كثیفش را به سوی عابران دراز می‌كند؟ یا كودكی با موهای ژولیده و سر و صورتی سیاه كه لباس‌هایی بزرگ‌تر از اندازه‌اش بر تن كرده؟

خیر ! این صحنه‌ها دیگر مدت‌هاست از مد افتاده است. امروز گدایان شهر ما دیگر با شیوه‌های ابتدایی و قدیمی تكدیگری نمی‌كنند. در عصر علم و فناوری همه چیز در حال تغییر است، پس تكدیگری با شیوه‌های قدیمی نیز دیگر جواب نمی‌دهد. امروزه دیگر گدایان شهر ما مسافران شیك‌پوش یك سفر خیالی هستند كه بنا به هزار و یك دلیل در راه مانده اند و می‌خواهند با كمك شما به مقصد برسند. آنها دیگر ظاهر رقتبار و سر و وضع كثیف و آشفته‌ای ندارند كه برای گرفتن سكه‌ای بی‌ارزش التماس كنند، بلكه موقر و بی‌صدا گوشه‌ای می‌ایستند و بدون این‌كه با كلمات ترحم‌انگیز حس انسان دوستی شما را قلقلك دهند، فقط با نگاه، شما را به كمك دعوت می‌كنند.

اگر دست به جیب شوید و اسكناسی بدهید به جای دعاهای رنگارنگ، بسیار رسمی از شما تشكر می‌كنند.

آری گداهای شهر ما و بخصوص متكدیان مناطق شمالی شهر این گونه هستند. برای آنها نوشتن روی كاغذ و گلایه از بیماری صعب‌العلاج یا گریم صورت و فلج نشان دادن اعضای بدن كاری بی‌فایده و شاید وقت تلف كنی است كه به اعتقادشان این شیوه‌ها دیگر در شرایط امروز جامعه ما جواب نمی‌دهد.

دیگر مدت‌هاست شهروندان به كسی كه یك نسخه پاره و كثیف به دست می‌گیرد و به بهانه فقیر بودن به هزار ترفند سعی می‌كند دل رهگذران را به رحم بیاورد چندان اهمیتی نمی‌دهد، حتی صلواتی بودن قرآن یا ادعیه‌ای كوچك هیچ كس را به اشتباه نمی‌اندازد.

امروزه دیگر لباس‌های كهنه و پاره تن كودك كثیفی كه انگار روزهاست رنگ حمام به خود ندیده و با اصرار از شهروندان می‌خواهد از او آدامس یا فال حافظی بخرند هم دل كمتر شهروندی را به رحم می‌آورد چه برسد به اسفند دود كردن و تمیز كردن شیشه ماشین‌های مدل بالا!

درآمدهای میلیونی

بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان درآمد امروزه تكدیگری به هیچ‌وجه با درآمد سال‌ها پیش متكدیان قابل قیاس نیست و شاید به همین دلیل است كه با وجود اقدامات دست و پا شكسته سازمان‌های متولی ساماندهی متكدیان، روز به روز تعداد آنها افزوده می‌شود. تكدیگری سالیان پیش با درآمدی كه به زحمت روزانه به چند صد تومان می‌رسید كجا و درآمد روزانه 50 هزارتومان و ماهانه یك و نیم میلیون تومانی متكدیان امروزی كجا!

اخبار جالبی كه هر از گاهی به نقل از مسوولان مراكز نگهداری موقت متكدیان به گوش می‌رسد، به نوعی مهر تاییدی بر این واقعیت است، هنگامی كه می‌شنویم در میان متكدیان جمع‌آوری شده مردی 30 ساله كه بشدت بوی تعفن می‌داده و از درآوردن لباس‌هایش امتناع می‌كرده است وقتی با اصرار لباس‌هایش را عوض می‌كنند با ناباوری متوجه می‌شوند این مرد 7 میلیون تومان پول نقد همراه داشته است!

گدایان پیامكی

به نظر می‌رسد با رشد و توسعه شهرنشینی آسیب‌های اجتماعی در شهرها نیز پیچیده‌تر می‌شوند.

دیگر دوره‌ای كه گدایان با دست و پای ناقص در گوشه معابر یا پشت چراغ قرمز چهارراه‌ها نهایت تلاش خود را برای برانگیختن حس ترحم شهروندان به كار می‌گرفتند، گذشته است. این روزها تكدیگری بویژه در شهرهای بزرگ از جمله در پایتخت هر روز پیچیده‌تر و شیوه فعالیت متكدیان نیز به روز‌تر و مدرن‌تر می‌شود. به طوری كه معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهر تهران از وجود مافیای تكدیگری در پایتخت خبر داده و می‌گوید: تعداد زیادی از متكدیان ساعت كار، محل و موقعیت از پیش تعیین شده برای تكدیگری دارند و در ساعت معینی توسط خودروهای سواری جمع‌آوری می‌شوند.

صرفا جمع‌آوری این افراد از خیابان‌ها و معابر شهری و نگهداری موقت آنها در مراكز ویژه نمی‌تواند مشكلی از معضل متكدیان برطرف كند

به گفته سیدصادق اوالی، زمانی كه خودروهای ویژه جمع‌آوری متكدیان در معابر شهر تردد می‌كنند، متكدیان با استفاده از پیامك یكدیگر را مطلع می‌كنند و در یك چشم برهم زدن خیابان عاری از متكدی می‌شود.

وی به شیوه جدید فعالیت متكدیان در قالب دستفروشی برای رد گم كردن و عدم شناسایی و جمع‌آوری آنها نیز اشاره كرده و معتقد است: تكدیگری جرم است ولی دستفروشی به دلیل خلأ قانونی مجازاتی ندارد، به همین دلیل گدایی با فروش فال، گل، تمیز كردن شیشه خودرو، بادكنك و... همراه می‌شود به نحوی كه در بسیاری از موارد متكدی شهروند را با وجود عدم نیاز مجبور به خرید كالا می‌كند.

آنها قانون هم می‌دانند

اما متكدیان شهر ما تنها بازیگران حرفه‌ای و بااستعداد نیستند، بلكه بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر امكانات لازم برایشان فراهم می‌شد آنها حقوقدان‌های قابلی هم می‌شدند!

مسوولان معتقدند متكدیان به قوانین و مقررات حقوقی آشنا بوده و از خلأ‌های قانونی آگاهی دارند و همین آگاهی آنها موجب شده كه براحتی از زیر تیغ تیز قانون خلاصی یابند.

چرخه معیوب ساماندهی

كم‌كاری برخی سازمان‌های متولی در حوزه آسیب‌های اجتماعی موجب شده طرح‌های ساماندهی متكدیان، بی‌خانمان‌ها و كودكان كار تاكنون از توفیق چندانی برخوردار نباشد و اگرچه شهرداری تهران به عنوان یكی از 11 سازمان متولی اقداماتی را طی سال‌های اخیر برای جمع‌آوری این افراد از سطح شهر انجام داده است، اما كم‌كاری برخی سازمان‌ها از جمله بهزیستی در مرحله پذیرش، نگهداری و ساماندهی موجب شده تعداد قابل توجهی از مددجویان پس از مدت كوتاهی از جمع‌آوری دوباره در سطح شهر رها شوند.

مدیرعامل سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران در این‌باره می‌گوید: اگرچه سازمان بهزیستی استان تهران با توجه به ظرفیت‌ها و امكانات موجود نهایت همكاری را با شهرداری تهران دارد، اما واقعیت این است كه ظرفیت این مراكز در تهران اشباع شده و از آنجا كه بخش قابل توجهی از مددجویان جمع‌آوری شده از سطح پایتخت شهرستانی هستند، عدم پذیرش این افراد توسط مراكز بهزیستی استان‌ها موجب شده این افراد پس از مدت كوتاهی مجدد به چرخه بازگردند.

محمدجواد روزبهانی به این هم اشاره می‌كند كه كوتاهی برخی سازمان‌های مسوول در زمینه ساماندهی متكدیان و بی‌خانمان‌ها موجب تحمیل هزینه‌های میلیاردی به شهرداری تهران شده است، به طوری كه سال گذشته درمان مددجویان دارای بیماری‌های خاص كه مدت زیادی از رسوب آنها در مراكز اسكان موقت گذشته بود، یك میلیارد تومان هزینه به شهرداری تحمیل كرده است.

در حالی كه آمارهای موجود بیانگر بازگشت مجدد درصد قابل توجهی از متكدیان پس از مدت كوتاهی دوباره به همان شغل تكدیگری است به نظر می‌رسد صرفا جمع‌آوری این افراد از خیابان‌ها و معابر شهری و نگهداری موقت آنها در مراكز ویژه نمی‌تواند مشكلی از معضل متكدیان برطرف كند.

در كنار این امر، بهبود شرایط معیشتی و امكان ایجاد كار و حرفه برای متكدیان پس از ساماندهی و بازگشت مجدد به جامعه ضرورتی است كه نباید از سوی مسوولان و متولیان امر نادیده گرفته شود.

البته در كنار این موارد نقش اجتماعی شهروندان را نباید نادیده گرفت؛ شهروندانی كه با شناخت این پدیده و برخورد منطقی و صحیح با آن می‌توانند مهم‌ترین نقش را در مقابله با سودجویی این افراد داشته باشند