تاریخچه نوروز باستان، قدیمی ترین جشن باستانی

واژه نوروز چیست؟

نوروز واژه‌ای است مرکب از دو جزء که روی هم به معنای روز نوین است. اصل زبان پارسی میانه این واژه «نوک‌روچ» (Nok roc) یا «نوگ‌روز» (Nogriz) است. به معّرَب آن «نیروز» گفته می‌شود.
ابوریحان بیرونی می‌گوید «نوروز نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روزِ نو نام کردند که پیشانی سال نوست.»

تاریخچه عید نوروز

تاریخچه عید نوروز همانطور که می دانیم به ایران باستان بر می گردد. طبق اثرات تاریخی و گفته تاریخدان های برجسته دنیا، تاریخچه عید نوروز به قبل از شکل گیری ایران برمی گردد. یعنی پیش از دوره مادها و هخامنشیان. در حدود 3هزار سال قبل از میلاد، دو عید در آسیای میانه و آسیای غربی وجود داشته به نام عید آفرینش که زمان آن اول پاییز بود و همچنین عید رستاخیز که زمان جشن گرفتن آن در اول بهار بوده است. اما مدت ها بعد از آن، این دو عید به یک عید تلفیق شدند که در اول بهار جشن گرفته می شده.

اما مدت ها بعد از آن و در ایران قدیم، سوگ سیاوش یا همان آیین مرگ سیاوش با عید نوروز پیوند خورده است بطوریکه مدتی کوتاه قبل از عید نوروز، مردم به سوگ سیاوش می نشستند و بعد از مدت کوتاهی به برپایی جشن عید نوروز می پرداختند. به شکلی که انگار سیاوش زنده شده است! آریایی هایی که به منطقه فلات ایران وارد شدند، به تدریج آیین های خود را با باورهای قبلی مردم منطقه تلفیق نمودند. همچنین جمشید را بنیان گذار عید نوروز می شناسند. همچنین درباره تاریخچه عید نوروز باید به یک نکته تقریبا مهم اشاره کرد که این عید توسط داریوش بزرگ به مصر هم منتقل شد و در ان منطقه هم پس از آن نوروز را جشن می گرفتند. مدتی قبل اسنادی از دولت اشکانیان در تاجیکستان پیدا شد که مشخص می کند که نوروز در آن زمان در آغاز بهاران بوده است.

مراسم ایرانیان باستان در نوروز
آداب و رسوم نوروزی همه سرچشمه‌ای کهن دارند و از نظر گاه دانش مردم‌شناسی بسیار جالب توجه برای مطالعه هستند. ایرانیان عقیده داشتند که سرنوشت انسان و جهان در سالی که در پیش است، در نوروز تعیین می‌شود. گفته می‌شد که در این روز زرتشت با خدا گفتگویی پنهانی داشت و در این روز نیکبختی‌ها برای مردمان زمین، تقسیم می‌گردد و از این روست که ایرانیان آن را روز امید نامند.

خوان نوروزی
ایرانیان عقیده داشتند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگان از جایگاه آسمانی خود به زمین و به خانه‌های خویش باز می گردند. بازماندگان برای پذیرایی از آنها سفره‌ای رنگین می‌گستراندند و انواع خوراک‌ها و نوشاک‌ها را در آن می‌نهادند تا ارواح درگذشتگان از پذیرایی و صفا و پاکیزگی بازماندگان، دل خوش شده و آنان را برکت عطا کنند. این رسم توجیه سفرهٔ نوروزی یا هفت سین شد. استاد پورداود هفت سین را همان خوانی که جهت درگذشتگان می‌گستردند، می‌داند.

جشن سوری پایان سال
یکی از جشن‌های آتش مرسوم جشن سوری پایان سال بود. این جشن در یکی از چند شب آخر سال که مسلماً چهارشنبه نبوده است برگزار می‌شده‌است. در جشن فروردگان مردم پیش از عید نوروز بر روی پشت بام‌ها، آتش برمی‌افروختند، اگر چنین می‌کردند تصور بر این بود که فروهر‌ها (ارواح مردگان) به طور گروهی بازگشته و مانند یک سپاه به بازماندگان کمک خواهند کرد. در نتیجه جنگ‌های خیلی مهم، را سعی می‌کردند که در بهار آغاز کنند چون فروهر‌ها، در بهار به یاری بازماندگان می‌آیند.

در غالب داستان‌های اساطیری ایران پیدایش نوروز به زمان پیشدادیان نسبت داده شده و از جمشید پادشاه مشهور پیشدادی به عنوان بنیان‌گذار این جشن یاد گردیده‌است. فردوسی در این زمینه چنین سروده است:

همه کردنی‌ها چوآمد پدید         به گیتی جز از خویشتن ندید
چو آن کارهای وی آمد به جای         ز جای مهین برتر آورد پای
به فر کیانی یکی تخت ساخت         چه مایه بدو گوهر اندر نشناخت
که چون خواستی دیو برداشتی         ز هامون به گردون برافراشتی
چو خورشید تابان میان هوا         نشسته برو شاه فرمان‌روا
جهان انجمن شد بر تخت او         فرو مانده از فرهٔ بخت او
به جمشید بر گوهر افشاندند         مر آن روز را روزٍ نو خواندند
سر سال نو هرمزو فرودین         بر آسوده از رنج تن دل زکین
بزرگان به شادی بیاراستند         می و جام و رامشگران خواستند
چنین روز فرخ از آن روزگار         بمانده از آن خسروان یادگار


میهن مارکت، فرارسیدن نوروز باستانی را به تمام ایرانیان تبریک عرض می کند.