80 تا90درصد افرادی راکه به وسواس خريدمبتلا هستند زنان تشکيل می دهند

این روزها حال و هوای خاصی در شهرها حاکم است. هیاهوی تدارک استقبال از بهار و سال نو و اشتیاق خرید در هر کوی و بازاری قابل مشاهده است. شوق خریدهای سال نو دارا و ندار و فقیر و غنی نمی شناسد و هر کس با توجه به بودجه اش خرید می کند. این روزها با ولعی سیری ناپذیر جیبها خالی می شود و دستها پر از بسته های خرید، کودکان شادند و بزرگترها گاهی راضی و گاهی ... اما اینها مهم نیست، نوروز سالی یکبار میهمان ماست.در این ایام برخی تلاش می کنند با خرید وسایل جدید، یکنواختی را از محیط خانه دور کنند و تغییر ایجاد نمایند. برای بعضی از افراد قیمت و کیفیت بسیار مهم است اما گاهی این اصل که «فقط نو باشد و قیمت آن اصلا مهم نیست» می شود ملاک خرید برخی آدمها که از قضا بسیار هم اهل چشم و هم چشمی هستند. بر همین اصل هم خیابانها تا چندین برابر حجم خود پذیرای ماشینها و آدمها می شوند. عابر بانکها با صفهای طولانی گاهی پاسخگوی نیازهای مراجعان هستند و گاهی با درج پیام از پرداخت پول معذورند.

اعتیاد به خرید، چرا؟

بر اساس آمار 80 تا 90 درصد افرادی را که به وسواس خرید مبتلا هستند زنان تشکیل می دهند. مطالعات در کشورهای پیشرفته نشان داده است که یک تا هشت درصد جمعیت بزرگسال و به طور میانگین سه تا پنج درصد مردم دچار مشکل وسواس اجباری خرید هستند. برپایه این گزارش، این اختلال از نوجوانی آغاز شده و در زنان 20 تا 35 ساله بیش از دیگران مشاهده می شود. ولع خرید گریبانگیر افرادی می شود که بیش از حد خرید کرده و نوعی اعتیاد به خرید دارند، اما روان شناسان و جامعه شناسان با اینکه اشتیاق به خرید را واقعیتی انکارناپذیر می دانند معتقدند این پدیده در جوامع امروزی از حد ضرورت فراتر رفته است. از جمله عواملی که منجر به ترغیب افراد وسواسی به خرید می شود تنش و هیجان پیش از خرید است که در زمان خرید به اوج نشاط خود رسیده و ساعاتی پس از آن پشیمانی و دلزدگی را به همراه دارد.

با این حال تنوع طلبی یک واقعیت انکارناپذیر است که اشتیاق به داشته های بیشتر و متمایزتر را به همراه دارد تا جایی که گاهی از خریدهای ضروری فراتر رفته و در صورت عدم مهار آن به تجمل طلبی و خریدهای غیر ضروری می رسد. در فرهنگهای مختلف الگوهای خرید کردن متفاوت است و به پدیده های روان شناختی و جامعه شناختی آن سرزمین تعلق دارد.در گذشته تمایل به خرید و الگوهای مصرف، فقط به تأمین حداقل نیازهای اساسی مانند خوراک و پوشاک محدود می شد، اما در جوامع امروزی خرید و مصرف پدیده هایی قابل تعریف با الگوهای جدیدند که نیازمند فرهنگسازی ریشه ای و هویتی هستند.

با توجه به اینکه خرید کردن افراد دارای الگوهای متعدد بوده و بر اساس آن می توان درصد سلامت روانی افراد را مورد سنجش قرار داد، بر این اساس عواملی چون میزان تحصیلات، وضعیت اقتصادی، روابط عاطفی و محیط اجتماعی نقش در خور توجهی در میزان خرید و ولع افراد دارند.

استقلال فکری یا ...

براساس مشاهدات در شهرها تمایل افراد بیشتر به تأمین کالاهایی است که مطابق با فرهنگ جامعه و الگوهای موجود است و این امر با در نظر گرفتن عواملی چون مد، تبلیغات و پیروی از گروههای همسان شدت بیشتری پیدا کرده و در ایام خاص با توجه به نیازهای روز با بحران نیز روبه رو می شود.رفتارشناسان اجتماعی معتقدند در هنگام خرید، انتخاب صحیح کالا و داشتن برنامه مناسب نشانه استقلال فکری و قدرت تصمیم گیری است که در نهایت منجر به کسب نتیجه دلخواه در کمترین زمان است. بر همین اساس افرادی که دچار تزلزل در تصمیم گیری هستند برای خرید دست به انتخابهای گوناگون زده که در اکثر موارد با سلایق شان در تضاد است و همین بی برنامگی موجب می شود که ساعتها این افراد در مراکز خرید سرگردانی و حیرانی را تجربه کنند.بر همین اساس در جوامع امروزی بهره مندی از قدرت انتخاب و کسب مهارتهای خرید مناسب با توجه به رشد جمعیت، شلوغی روزافزون و تنوع کالایی یکی ازمؤلفه های اساسی و قابل توجه است که الگوسازی مناسب در این خصوص باید ابتدا در رسانه های جمعی و پس از آن در خانواده ها به صورت یک فرهنگ نهادینه شود.

دکتر ناصرقاسم زاد،روان شناس و دبیر انجمن حمایت از بهداشت و روان جامعه معتقد است: افرادی که ولع خرید کردن دارند، از اعتماد به نفس شکننده ای برخوردار بوده و حرف و نظر دیگران تاثیر زیادی در نحوه تفکر و قدرت تصمیم گیری آنها دارد. وی نارضایتی درونی، اضطراب و چشم و هم چشمی را از مشخصه های افرادی می داند که به اختلال شخصیت گرفتارند. این افراد در زندگی خانوادگی و در اجتماع از بحران هویت رنج می برند و با بروز این رفتارها و خرج تراشی ها نوعی انتقام و یا اعتراض را نشان می دهند. ولع خرید در این افراد به عنوان یک مسکن موقت است که در درمان اختلالات و آسیبهای روانی آنها هیچ تاثیری ندارد.

تلاش نامتعارف برای اثبات خود

اعتیاد به خرج کردن، خرید کردن و تنوع طلبی همانند دیگر اعتیادها از نظر اقتصادی، اجتماعی و روانی جنبه های ویرانگری دارد.اکثر افرادی که دچار خرید بیمارگونه حاد هستند، از تعدد خرید کالاهایی که هرگز مورد استفاده قرار نگرفته یا پوشیده نمی شوند، لذت می برند. اصرار به تقلید از دیگران و متفاوت بودن شرایط مالی این افراد را در اغلب موارد دچار بحران می کند.تمایل شدید به تملک مواردی خاص مانند کفش، البسه، کالاهای لوکس یا لوازم الکترونیکی در مواقع بروز بحرانهای روحی و روانی و یا شادی خارج از کنترل، در بعضی از افراد جامعه به چشم می خورد.این در حالی است که وسواس یکی از اختلالات اضطرابی است که به صورت افکار وسواسی، به زور و برخلاف میل شخص وارد ذهن فرد می شود. در این حالت، فرد به پوچ بودن این مشکلات واقف است اما قادر به دور کردن آن نیست و در برابر برخی اعمال قادر به مقاومت نیست که یکی از آنها خرید است.در این گونه مواقع اکثرا پس از اینکه تب خرید فروکش می کند و تبعات اقتصادی این رفتارها مشاهده می شود، این افراد خریدهای خود را پس داده و در این زمینه با مشکلات بسیاری روبه رو می شوند.اما آنچه حائز اهمیت است، عدم نیاز این افراد به کالاهای خریداری شده است، به نحوی که تنها عمل خرید و احساس لذت ناشی از آن مهم است تا جایی که ممکن است از یک کالای مشخص چندین مورد خریداری کرده و در آخر آن را به دیگران هدیه کنند.

آنهایی که اعتماد به نفس ندارند

دکتر قاسم زاد روان شناس معتقد است در ابتدا باید تعریفی درست از خرید داشته باشیم که بر اساس آن هر فردی نیازمند خرید میزانی از وسایل مورد نیاز در حد معمول جامعه است. اما فردی که تمایل به تغییر ظاهری در فواصل زمانی کوتاه داشته و دائم در فکر متفاوت بودن و داشتن بهترین هاست و این تمایل به مشغله ذهنی این فرد تبدیل شود به بیماری خودشیفتگی گرفتار شده است.به نظر این مدرس دانشگاه، انسان سالم چنانچه از آموزه های معرفتی و تقوای درونی بهره مند باشند، با احترام به حس نوعدوستی و سیرت دینداری به دور از افراط و تفریط علاوه بر حفظ سنتها، با توجه به نیازهای روز می توانند ظاهری آراسته و متین داشته باشند.این پژوهشگر اجتماعی معتقد است: افراد خود شیفته از افراط و تفریط بسیار رنج می برند و برای تمام نیازهای ظاهری زندگی ولع خاصی دارند. این افراد از اعتماد به نفس شکننده ای برخوردار بوده و حرف و نظر دیگران تاثیر زیادی در نحوه تفکر و قدرت تصمیم گیری آنها دارد. این بیماران در هیچ شرایطی احساس امنیت و رضایت روانی نداشته و همیشه کمبود و خلاء روانی را شاهد هستند.دکتر قاسم زاد بروز این علائم در سنین نوجوانی و جوانی در افراد را یک پدیده طبیعی خوانده و آن را جزو مراحل رشد شخصیتی می شمارد و معتقد است با رشد شخصیتی و اجتماعی فرد این رفتارها کمرنگ شده و ثبات عقیده و دوراندیشی جای آن را می گیرد.

پشت پرده تب مصرف

این درمانگر اجتماعی ریشه گسترش این بیماری در اجتماع را در نوع فرهنگ و اقتصاد جوامع امروزی می داند و می گوید: جوامع امروزی شامل کشورهای تولید کننده و مصرف کننده و کشورهایی با ظرفیت تولید بالا و مصرف در حد عرف و کشورهایی که تولیدی ندارند و فقط مصرف کننده هستند، می شوند. بر این اساس کشورهایی که از توان تولید بالا برخوردارند برای گسترش بازارهای هدف و تجاری خود مصرف گرایی را به کشورهای دیگر تحمیل کرده و با استفاده از ابزارهای تبلیغی و رسانه ای سعی در القای هر چه بیشتر مصرف و خرید دارند.این پژوهشگر اجتماعی می افزاید: برای اصلاح جامعه از بیماریهای خودکم بینی و خودشیفتگی نیازمند به آموزشهای شهروندی، مهارتهای زندگی و شاداب زیستن از طریق رسانه ها، آموزش و پرورش و نهادهای اجتماعی هستیم. این مدرس دانشگاه پیروی از سنتها را از مولفه های جامعه سالم و پویا می داند و معتقد است خرید مایحتاج ضروری در ایام نوروز برای پایبندی به عرف و احترام به اعتقادات فرهنگی و ملی کار پسندیده و قابل احترامی است. اما آنچه در این میان باید مورد توجه قرار گیرد، انجام خریدهای ضروری است و اینکه باید از عید در ظاهرمان نشانه ای داشته باشیم و خرید یک یا دو مورد از پوشاک کافی است و نیاز به تغییر کلی در فرم پوشش و یا وسایل خانه نیست.خریدهای نوروزی شدت خرید است نه وسواس.

همه می خرند پس من هم باید بخرم

از دیدگاه دیگر دکتر پرویزرزاقی روان شناس معتقد است: ولع خرید زمانی معنی می دهد که فرد خارج از حد و توان خودش دست به خرید بزند اما اینکه چرا افراد در ایام عید دست به خرید می زنند بیشتر جنبه روانی شدت خرید را دارد تا وسواس خرید، زیرا در این ایام هر یک از افراد خانواده سعی دارند خریدی هدفمند و به قاعده داشته باشند.این روان شناس عوامل موثر در پدیده خریدهای شب عید را بخشی به خاطر ارتباطات جمعی و دید و بازدیدهای این ایام می داند. به نحوی که جنبه روانی نو شدن و متحول شدن طبیعت و آغاز سال نو نیز موجب شکوفایی احساسی و تحول روانی در جامعه می شود.

ضمن اینکه خرید همگان و تاثیر اجتماعی این امر که همه می خرند و این حس همه در همه بودن این باور را در فرد پدید می آورد که اگر من این کار را نکنم، پس در جایگاه مناسب نیستم.این استاد دانشگاه به مهر می گوید: توجه به این نکته که افراد در جامعه برای عینیت بخشیدن به نیازهای شخصی خود از فرهنگها و منش های دنیای کهن و نیاکان خود الهام می گیرنداین باور را تقویت می بخشد که ایرانیان برای مناسبت های باستانی خود ارج و قرب خاصی قائل هستند و گذر زمان نتوانسته خیلی از آنها را از بین ببرد. مراسم باستانی استقبال از بهار و میزبانی از نوروز از جمله این موارد است که مردم دوست دارند با توجه به وضعیت اقتصادی و توانمندی های اجتماعی به زیباترین وجه برگزار شود.احساس خرید مردم در این ایام زیبا توام با همگرایی و همدلی است که در پناه آن می توان به حفظ کانون خانواده، ایجاد شعف و شادی روانی، شناخت بیشتر والدین از توقعات فرزندان، مجال همدلی و مهربانی اشاره کرد.از نظر دکتر رزاقی، زمانی این تاثیرات مثبت از خرید شب عید حاصل می شود که خانواده ها در زمان خرید با هم کنار بیایند و با مثبت نگری مسایل اقتصادی را مورد توجه قرار دهند. در این صورت است که افراد دست به خریدی می زنند که احساس روان شناختی و نیاز اجتماعی خودشان را تأمین می کند، نه چیزی که دیگران توقع دارند.دکتر رزاقی شدت خرید، تقلید و عادتهای غلط را در عدم اعتماد به نفس و کمبود رضایتمندی افراد می داند و معتقد است افرادی که از اعتماد به نفس کمتری برخوردارند از طریق نوع پوشش و شدت و تنوع در خرید نیازهای روحی خود را در تعاملات اجتماعی پاسخ می دهند. نوع پوشش این افراد و توجه بیش از حد به مد و تمسک به خریدهای متعدد، در محافل اجتماعی تأمین کننده نیازهای شخصیتی این افراد است. تایید دیگران و پذیرش اجتماع یکی از بزرگترین دغدغه های افرادی است که به این بیماری شخصیتی گرفتارند.

این روانشناس عادت خرید را در ایام عید در صورتی که همراه با برنامه و در نظر گرفتن نیازهای ضروری باشد پسندیده می داند و آن را در استحکام بخشیدن به روابط عاطفی خانواده ها و نکوداشت مناسبات باستانی موثر می داند.