پیوند فوتبال و تکنولوژی در جام جهانی 2018 روسیه

فوتبال و فناوری، این بازی از کجا شروع شد؟ بیش از یک قرن است که در فوتبال پای نفر دوازدهم‌ نیز به وسط کشیده شده است. یار دوازدهم پیراهن اختصاصی هم دارد و البته این پیراهن بر تن هیچ بازیکنی دیده نمی‌شود؛ اما صاحبان این پیراهن از هر بازیکنی در زمین بیشتر حرص می‌خورند. دیگر با حضور هر تیم فوتبال در میدان‌های بزرگ، معرفی یار دوازدهم نیز مرسوم و رایج شده است، چراکه فوتبالی‌ها می‌دانند این کفه ترازو را به نفع تیم‌ها تغییر می‌دهد.


از آن روز عجیبی که دست خدا، داغ بر دل انگلیسی‌ها گذاشت، تیم‌های فوتبال با همه طرفدرانشان احساس کردند صدای سوت نواخته شده در زمین همانند شمشیر دو لبه عمل می‌کند. این صدای سوت متعلق به نوازنده‌ای جز کلانتر زمین فوتبال نیست. کلانتر زمین فوتبال که قاضی میدان مبارزه است، داور نام دارد؛ داور در زمین فوتبال ازلحاظ تئوریک همه‌کاره است. البته عملکرد این قاضی در فاز عمل به چشمان تیزبین یا استخوان‌بندی درشت یا خوی نادرشاهی بستگی دارد تا قادر باشد تا پایان زمان مسابقه در سوت دمیده و بازیکنان را در دستگاه خود برقصاند؛ ولی با یک قضاوت غلط، بعد از مسابقه، همین کلانتر، شاید میان همکاران خودش نیز جایی نداشته باشد. ازاین‌رو تیم‌های داوری نیز به این فکر افتادند که دستی به کفه ترازو بکشند و از یار پنجم خود با نام VAR رونمایی کردند.

فوتبال و سیستم کمک‌ داور ویدیویی (Video assistant referee)

هدف از رونمایی سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) کاهش اشتباهات داوری است. امری که هیچ‌وقت آسان نبوده است. زمانی را تصور کنید که برخوردی روی می‌دهد حتی اگر پیش روی داور باشد. در آن جو و فشار سنگین مسابقه، تعیین اینکه شدت و حدت خطا چقدر است و تنبیهش چه می‌تواند باشد از قضایای ساده‌ای است که حل آن بر گردن داور است؛ ولی اینکه حادثه سهوی است یا عمدی یا اجرای نمایشی دراماتیک برای همراهی یار دوازدهم، برعهده داور دیدار است. به طور حتم تصمیم‌گیری در چنین فضایی بسیار سخت است.

داوران در برخوردها، محل آسیب‌دیده را هم بررسی می‌کنند و البته این اصل را بازیکنان نیز می‌دانند. آن‌ها نیز ترفندهای برای ساختن کبودی‌ها دارند. بر تکنیک‌های تمارض نیز در حد کلاس‌های درس بازیگری استانیسلاوسکی، تخصص پیداکرده‌اند. تاکتیک‌های بعضی از مربیان نیز در ترغیب داوران، شگفت‌انگیز است. گستره‌ی بازیگری از آموزش‌های خطا گرفتن به بازیکنان در محوطه جریمه تا متدهای برنامه‌ریزی آن‌ها قبل از شروع مسابقات، برای تأثیر گذاشتن بر قضاوت داوران فوتبال گسترده است.

وضعیت قضاوت حادثه، در منطقه‌ای از زمین‌بازی که خارج از دید داور و دور از صحنه اصلی بازی است و ناگهان سری به میان سینه‌ای کوبیده می‌شود، چگونه است؟ حال بماند که چند یار دوازدهمی نیز در خانه، برای بازگشت داور و پذیرایی از او لحظه‌شماری می‌کنند. شاید این مثال، قضیه را بیشتر روشن کند. یک قاضی دادگاه چگونه سکوت را بر دادگاه حاکم می‌کند و یک داور مسابقه چقدر این قدرت را دارد؟ حمایت از یک قاضی دادگاه چگونه است؟ یک داور چقدر از این حمایت برخوردار است؟

نمی‌توان گفت فوتبال فقط یک بازی است. فوتبال فراتر از یک بازی و نزدیک به زندگی است و برای بعضی خود زندگی است. یک داور اگر اشتباه سوتی را بزند و این شک به او تلقین شود که اشتباه کرده است، چقدر می‌تواند در زیر این فشار، تصمیمات بعدی خود را درست اتخاذ کند. این تصمیمات به‌راحتی می‌تواند سرنوشت یک بازیکن، یک مربی، یک تیم و البته لشکر دوازدهم تیم را دگرگون کند و آیا این لشکر مغموم نمی‌تواند، حال شهر، استان یا کشوری را دگرگون کند؟ گاهی مشکل از این هم فراتر می‌رود. باور ندارید، می‌توانید از آه جگرسوز ینگه‌نشیان و خاطره گل مشکوک پاناما به کاستاریکا و حسرت حضور در جام جهانی ۲۰۱۸، به وخامت اوضاع پی ببرید.

سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) یار پنجم داوری

سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR) یار پنجم داوری در فوتبال است. این سیستم مبتنی بر فناوری روز، امیدهای زیادی را برانگیخته تا سطح کیفیت داوری مسابقات فوتبال را بالاتر ببرد و قطار کابوس فوتبال و اشتباهات فاحش داوری را به ایستگاه آخر برساند. البته مدتی است از این فناوری در مسابقات جام کنفدراسیون‌ها و جام جهانی زیر ۲۰ سال و ... نیز استفاده ‌شده است؛ ولی وقتی صحبت درباره این است که در بزرگ‌ترین رقابت فوتبالی جهان، جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه نیز سیستم کمک‌داور ویدیویی (VAR)، حضور رسمی و کاملی دارد، شرایط خیلی فرق می‌کند. درحالی‌که در یوفا واکنش‌هایی منفی برای اجرایی شدن سیستم کمک‌داور ویدیویی، هنوز هم شنیده می‌شود.

درون استودیو داورانی نشسته‌اند و با استفاده از سیستم کمک‌داور ویدیویی، زمین‌بازی را زیر نظر دارند. هنگام شنیدن سوت داور برای اعلام حکمی، نه سمفونی جیغ و فریاد یار دوازدهم، نه فریادهای مربی پرتغالی و نه حتی چهره‌های هیجان‌زده بازیکنان دو تیم که حق‌به‌جانب در مقابل داور بالا و پایین می‌پرند، هیچ‌کدام حواس این داوران را منحرف نمی‌کند. وقایع درون زمین فوتبال با استفاده از دوربین‌های مدرن، قدرتمند و از زوایای مختلف در چند مانیتور مقابل این دواران به نمایش گذاشته می‌شود.

پرسنل VAR با اشراف کامل، به نمایشگرها چشم دوخته و وضعیت قضاوت داور اصلی بازی را پیگیری می‌کنند. آن‌ها این قدرت رادارند که وارد عمل شوند و به داور زمین پیشنهاد مناسب‌تری برای اعلام قضاوتش بدهند. اگر حادثه‌ای نیاز به بازبینی دارد، شرایط آن را برای داور مهیا کنند. در حین بازبینی نیز با هدست و مانیتور با داور در ارتباط هستند و مشاوره می‌دهند. البته قدرت داور اصلی کم نشده است و او هنوز کلانتر حقیقی زمین فوتبال است.


شرح وظایف کمک‌داور ویدیوی حد و حدودی هم دارد. آن‌ها در موارد زیر می‌توانند، اقدام کنند.

    اگر داور درون زمین در تشخیص صحت یک گل اشتباه عمل کند
    اگر داور در اعلام مجازات پنالتی اشتباه کند
    اگر داور در استفاده از کارت قرمز دچار اشتباه شود
    اگر داور در تشخیص بازیکن خطاکار دچار اشتباه شود

داور زمین در جام جهانی ۲۰۱۸، می‌تواند با حرکت دست خود و رسم یک مستطیل نمادین وارد مشورت با VAR شود. او درنهایت چندراه پیش رو دارد. بعد از مشورت، قبول مشاوره کمک‌داور ویدیویی و تجدیدنظر در رأی خود یا درخواست بازبینی فیلم بازی که توسط VAR برای او انجام می‌شود. حتی درنهایت او می‌تواند مانند گذشته در سوت خود بدمد، با چشمان لیزری به بازیکنان خیره شود و به آن‌ها بفهماند که تصمیم همان است که بود، پس به بازی ادامه دهید.

این فرایند بازهم به‌صورت ۱۰۰ درصدی مانع بروز اشتباهات نمی‌شود، ولی آن‌ها را تا حدی کاهش می‌دهد. مثلاً در جام حذفی انگلیس در بازی میان هادرزفیلد و منچستریونایتد داور گل دقایق انتهایی نیمه اول را که از یک پاس به مهاجم شروع شد و با دریبل دروازه‌بان به ثمر رسید گل سالم معرفی می‌کند؛ اما ناگهان داور تصمیم می‌گیرد از سیستم کمک‌داور ویدیویی استفاده کند. بعد از گذشت چند دقیقه اتلاف وقت و وقفه در بازی، داور گل را آفساید اعلام می‌کند و جنجال فوتبالیِ بزرگی، بعد از بازی به راه می‌افتد.

با همه این اوصاف، سیستم کمک‌داور ویدیویی چنان‌که باید حامی ندارد. هر دفعه که صحبت از حضور آن در فوتبال می‌شود صداهای مخالف هم شنیده می‌شود. این صداها، سیستم کمک‌داور ویدیویی را ضد فوتبال می‌دانند. آن‌ها می‌گویند فناوری VAR ضد سرعت، پویایی و هیجان فوتبال است و نبض فوتبال را از کار می‌اندازد. آن‌ها معتقد هستند فناوری VAR باعث وقفه در جریان بازی می‌شود. بازیکنان نیز تا مدتی گیج و سردرگم منتظر نتیجه نهایی قضاوت داور و کمک‌داور ویدیویی هستند. همانند مورد بالا که بعد از ۵ دقیقه، گل سالمی، مردود اعلام می‌شود. چه بر سر هیجان و شادی تماشاگران مخصوصاً در جام جهانی ۲۰۱۸ می‌آید؟ بماند.

فوتبال و فناوری آموزش

فوتبال بازی سایه و آفتاب است. همه فوتبال، در سرعت، قدرت و خیزهای بلند و تکل‌های سنگین نیست. این سایه سبز فوتبال است ولی لحظه‌ای سر می‌رسد که آفتاب هوشمندی، ذکاوت و نبوغی در زمین مستطیل شکل، همه‌چیز را زیرورو می‌کند.

بازیخوانی درست جایگیری مناسب و درک مهندسی بازی، لحظات شگفت بسیاری را در فوتبال خلق کرده است. یک پاس تودر زیبا یا یک شوت سهمگین غافلگیرکننده، یک پاس روبه عقب هوشمندانه یا یک قیچی برگردان زیبا، جلوه‌هایی است که فوتبال را بازی لحظه‌ها می‌کند. این ترفندها و خلاقیت‌ها است که لحظه‌هایی از فوتبال را برای ملت‌ها، جاودانه می‌سازد. چه تک‌ ضربه‌ی دست مهاجمی، در منطقه جریمه برای زدن یک گل باشد یا تک پنجه عقاب گونه دروازه‌بانی که توپ مهاجمی را اسیر خود می‌کند تا به تیمش آرامش و جانی دوباره برای خلق یک حماسه ببخشد. چه بد، چه خوب، چه غلط و چه درست این آفتاب فوتبال است که همه برای دیدن درخشش آن بارها بارها چشم به مستطیل سبز می‌دوزیم. فوتبال بازی سایه و آفتاب است و فوتبال مدرن می‌خواهد این آفتاب باقدرت بدرخشد. برای تحقق این آرمان نیز، فناوری آماده است تا با فوتبال همراه و همکار شود.

اریز مورگ (Erez Morag) رئیس سابق شرکت نایکی NIKE گام‌هایی جدی در مسیر ترکیب فوتبال و فناوری آموزش برداشته است. او بر این باور است که می‌شود، شاگردانی تربیت و روانه میدان فوتبال کرد که عملکردی مشابه اعجوبه‌های فوتبالی داشته باشند. اعجوبه‌های فوتبالی که صاحب موهبت ذاتی هستند و در زمین فوتبال با حرکاتی هوشمندانه قاعده بازی را عوض می‌کنند.

اریز مورگ، هوش و ذکاوت خود را با تجربه همکاری با ورزشکاران حرفه‌ای مبنای این باور خود قرار داده است. او تابه‌حال ۲۲ اختراع ثبت ‌شده داشته است و با افسانه‌هایی همچون رونالدو، رونالدینیو، رونی، راجر فدرر و ... تجربه همکاری دارد. او بر این باور است که امروز دیگر پیوند علم، تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها و تکنیک‌های ورزشی برای افزایش کارایی ورزشکاران، از هم جدانشدنی به نظر می‌رسد.

Erez Morag تخصص و وقت خود را صرف آموزش علمی و خلاقانه، برای افزایش قدرت تصمیم‌گیری بر پایه تحقیقات علمی ورزشی کرده است. مورگ این را به‌خوبی می‌داند که در فوتبال مدرن موفقیت در قدرت تصمیم‌گیری سریع و عکس‌العمل مناسب است. سرعت درک موقعیت و واکنش بازیکنان تعیین می‌کند که خوب یا بد بازی می‌کنند.

بر همین اساس مورگ مرکز تحقیقات و آموزشی را برپا کرده است و در آن به تحلیل بازیکنان می‌پردازد. سنجش درک جهات، قدرت دید و قدرت دید کناری از مهم‌ترین شاخص‌های مدنظر او است. اینکه بازیکن، بتواند چند هدف را زیر نظر بگیرد؟ چقدر هماهنگی میان چشم و دست‌هایش ایجاد شده است تا در کمترین زمان ممکن بهترین واکنش را از خود بروز دهد؟ زاویه سر و درک آنچه چشم می‌بیند، سرعت عمل و عکس‌العمل میان سر و چشم و سرانجام هماهنگی دست‌وپا در موقعیت‌های بازی، می‌تواند به‌سرعت شرایط بازی را تغییر دهد.