دانشمندان سرانجام دریافتند چرا دندان‌های عقل در بزرگسالی ظاهر می‌شوند

ما انسان‌ها ازنظر رشد و بزرگ‌شدن، به‌آرامی پیش می‌رویم و عجله‌ای نداریم. در میان کپی‌های بزرگ، فقط شامپانزه‌ها بین مراحل مهم رشد چندین سال فاصله می‌اندازند. حتی شامپانزه‌ها نیز هنگامی که ازنظر جنسی به بلوغ کامل می‌رسند، مجموعه کامل دندان‌های خود را دارند؛ اما چند دندان آخر انسان خردمند دیرتر درمی‌آید.

حل معمای این دندان‌های آسیاب بزرگ (دندان‌های مولر) دشوار است؛ در حالی‌که پیدایش آن‌ها نقش مهمی در دنبال‌کردن تغییرات تکاملی ما دارد. باوجوداین، پژوهشگرانی از دانشگاه آریزونا در ایالات متحده فکر می‌کنند ممکن است پاسخ این معما را پیدا کرده باشند. هالسکا گلواکا، نویسنده اصلی مقاله‌ی جدید می‌گوید:

    یکی از اسرار توسعه زیستی انسان این است که چگونه تقارن دقیق میان پیدایش دندان‌های آسیاب بزرگ و تاریخچه زندگی اتفاق افتاده است و چگونه تنظیم می‌شود.

گلواکا با کمک گری شوارتز، دیرینه انسان‌شناسی از مؤسسه منشأ انسان دانشگاه آریزونا، نمونه‌هایی از جمجمه‌های مختلف را جمع‌آوری کرد تا روند رشد آن‌ها را مقایسه کند. پژوهشگران با تبدیل استخوان‌ها و دندان‌های ۲۱ گونه از نخستی‌ها به مدل‌های سه‌بعدی، متوجه شدند که زمان‌بندی پیدایش دندان‌های آسیاب بزرگ بالغ ما با تعادل ظریف بیومکانیک در جمجمه‌ی در حال رشد ما ارتباط نزدیکی دارد.

فرم‌های بالغ دندان‌هایی که از آن‌ها برای خُردکردن غذای خود استفاده می‌کنیم، معمولا در سه مرحله (درحدود ۶ و ۱۲ و ۱۸ سالگی) از لثه‌ی ما خارج می‌شوند. نخستی‌های دیگر زودتر دندان‌های مولر خود را به‌دست می‌آورند. با وجود شباهت‌های ما در مراحل رشد، شامپانزه‌ها دندان‌های مولر خود را در سنین ۳ و ۶ و ۱۲ سالگی به‌دست می‌آورند. آخرین دندان‌های مولر بالغ بابون زرد در ۷ سالگی ظاهر می‌شود و میمون رزوس همه را تا ۶ سالگی به‌دست می‌آورد.

یکی از عوامل مهم محدودکننده زمان پیدایش دندان‌ها فضا است. اگر فک به‌اندازه کافی برای مجموعه دندانی فرد بزرگسال بزرگ نباشد، تلاش برای جادادن آن‌ها فایده‌ای ندارد. انسان‌ها فضاهای دهانی زیادی ندارند و دندان‌های عقل نهفته مشکلی بزرگی برای گونه‌ی ما است؛ اما این امر توضیح نمی‌دهد که چرا آن‌ها در زندگی ما خیلی دیر ظاهر می‌شوند یا چرا دندان‌های آخری موجب مشکل می‌شوند.

فقط وجود فضایی خالی برای رشد یک دندان موجب نمی‌شود که ظاهرشدن دندان در آن محل اتفاق خوبی باشد. دندان‌ها به‌تنهایی عمل جویدن را انجام نمی‌دهند. عضلات و استخوان‌های زیادی وجود دارد که از دندان‌ها حمایت می‌کند و موجب فشار کافی می‌شوند که دندان‌ها بتوانند بدون خطر و ایمن غذاهای ما را پاره و خرد کنند. این ایمنی‌ای است که به‌نظر می‌رسد پشت‌صحنه‌ی رشد دندان دیررس ما باشد. شوارتز می‌گوید:

    آرواره‌های ما احتمالا به‌علت تاریخچه زندگی کُند ما، به‌آهستگی رشد می‌کنند و در ترکیب با چهره‌های کوچک ما، تأخیری ایجاد می‌شود تا فضایی دردسترس قرار گیرد که ازنظر مکانیکی ایمن باشد و این امر به دیردرآمدن دندان‌های مولر ما منجر می‌شود.

دندان‌های مولر عقبی در نخستی‌ها درست درمقابل دو مفصل فکی گیجگاهی قرار دارند که باهم لولایی را بین آرواره و جمجمه تشکیل می‌دهند. این دو محور برخلاف مفاصل دیگر بدن باید در هماهنگی کامل با یکدیگر عمل کنند. آن‌ها باید نیروی مناسبی نیز به یک یا چند نقطه وارد کنند تا عمل جویدن و گازگرفتن ممکن شود.

در بیومکانیک، این فرایند سه‌نقطه‌ای طبق اصول «مدل سطح محدود» کنترل می‌شود. اگر دندانی در نقطه اشتباه قرار گیرد، تحمل نیروهای تولیدشده با این مدل می‌تواند برای آرواره‌ای که به‌اندازه کافی بزرگ نیست، دشوار و عواقب بدی داشته باشد.

برای گونه‌هایی که آرواره‌های بلندتری دارند، زمان لازم تا جمجمه ساختار مناسبی برای دندان‌های نزدیک لولا ایجاد کند، نسبتا کوتاه است. بااین‌حال، انسان‌ها با چهره‌های صاف‌تر این بخت را ندارند و باید منتظر بمانند تا جمجمه آن‌ها به‌حدی رشد کند که نیروی واردشده بر هر مجموعه از دندان‌های مولر بالغ به آرواره درحال رشد آسیبی وارد نکند.

مطالعه جدید نه‌تنها راه جدیدی برای ارزیابی مشکلات دندانی مانند دندان‌های مولر نهفته ارائه می‌دهد؛ بلکه می‌تواند به دیرینه‌شناسان کمک کند تا تکامل فک‌های منحصربه‌فرد ما را در میان اجداد ما بهتر درک کنند. گلواکا گفت:

    این مطالعه لنز جدیدی قدرتمندی ارائه می‌دهد که ازطریق آن می‌توان پیوندهای میان رشد دندان و رشد جمجمه و پروفایل‌های بلوغ را بررسی کرد.

این پژوهش در مجله Science Advances منتشر شده است.