یلدای ایرانی؛ رسمی جهانی/ارتباط میلاد مسیح با یلدای ایرانیان

هادی معیری نژاد:

یلدا آخرین روز پاییز و اولین روز فصل زمستان است روزی که در پایان آن طولانی ترین شب سال را در پی دارد. 

اقوام آریایی پیش از عزیمت به فلات ایران در منطقه ای در جنوب سیبری ساکن بودند این همزمان با یخبندان‌هایی بود که در حدود ۱۰ هزار سال پیش، سطح کره زمین را در بر می گرفت لذا این قوم که مانند فن ها در شمال اروپا از اصلی ترین و پرشمار ترین قومیتها بودند داستان های اسطوره ای فراوانی از تقابل نور و ظلمت، روشنایی و تاریکی و گرما و سرما دارند.

در حقیقت پایه ایدئولوژیک آیین هایی که بر ثنویت خیر و شر، نور و ظلمت متکی هستند به نوعی در تجربه آریایی های باستانی استوار است.

این تجربیات در اسطورهای شمال اروپا مانند اقوام فن و آیین های وایکینگها مانند ثور و اودن هم دیده می شود. بعدها باتولد آیین هایی مثل میتراییسم و آیین مانی این رویکردهای مذهبی در اروپای مرکزی و کلیساهای رومی نیز نشو ونما پیدا کرد.

در فرهنگ آریایی یلدا به معنی تولد است در این شب ایرانیان تولد روز دوباره و خورشید را از پس شب طولانی انتظار می کشند گویا که خورشید از اسارت شب تیره به در آمده و در نبر نور و ظلمت، نور پیروز از در درآمده است.

در ایران باستان مردمان تا دم سحر و تولد خورشید بیدار می ماندند و کل شب را به خوردن میوه های مانند خورشید مانند انار و بعد از آن هندوانه که درون سرخ و روشن دارد می گذراندند همزمان با درآمدن خورشید پایکوبی به منتها درجه می رسید و همه خیالشان راحت میشد که بار دیگر خورشید پیروز آوردگاه شده است.

این تولد مهر یا حجت روشنایی دلیلی شد برای نفوذ به تقویم یونانیان ورومیان و سپس تطابق آن با میلاد مسیح موعود گرچه بسیاری از محققان اروپایی همزمانی  میلاد مسیح با شب یلدا را رد کرده اند اما بسیاری نیزمعتقدند فاصله چند روزه تولد مسیح از یلدا تنها به خاطر تطابق تقویم یونانی با رومی است و گرنه روایت ستایش شاهان مجوس(زاهدان ایرانی) از تولد مسیح و آوردن روغن مقدس برای مولود آن شب موید این نظر است.

"محققان معتقدند که مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را که به این دین پایداری و شکل بخشیده به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میترایسم مدیون است و برای نمونه تقویم کلیساها، بسیاری از بقایای مراسم و جشنهای پیش از مسیحیت بخصوص کریسمس را در خود نگاه داشته است و کریسمس به عنوان آمیزه‌ای از جشن‌های ساتورنالیا و زایش میترا در روم باستان در زمان قرن چهارم میلادی با رسمی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین به عنوان زادروز رسمی مسیح در نظر گرفته شد.

هنگام توسعهٔ آیین‌های رازآمیز در اروپا و سرزمین‌های تحت فرمانروایی امپراتوری روم و پیش از از پذیرفتن آیین مسیحیت، رومیان هر ساله در روز ۱۷ دسامبر در جشنی به نام ساتورنالیا به سیاره کیوان (ساترن)، ایزد باستانی زراعت، احترام می‌نهادند. این جشن تا هفت روز ادامه می‌یافت و انقلاب زمستانی را شامل می‌شد. از آنجا که رومیان از گاهشماری یولیانی در محاسبات خود استفاده می‌کردند روز انقلاب زمستانی به جای ۲۱ یا ۲۲ دسامبر حدوداً در ۲۵ دسامبر واقع می‌شد.

این جشنها و سایر مناسک تا روز اول ژانویه ادامه می‌یافت که رومیان آنرا روز ماه و سال جدید می‌دانستند. پس از استیلای مسیحیت در اروپا، آداب و رسوم آیین مهر که در زندگی مردم و به‌خصوص در میان رومیان نفوذ کرده بود هم‌چنان باقی‌ماند و با آمدن دین جدید رنگ نباخت. کلیسای کاتولیک روم روز ۲۵ دسامبر را به عنوان زادروز مسیح برگزید تا به مراسم پاگانیسم در آن زمان معنا و مفهوم مسیحی بخشد. برای نمونه، کلیسا جشن زادروز میترا خدای نور و روشنایی را با جشن بزرگداشت زادروز عیسی که عهد جدید او را نور و روشنی جهان می‌نامد، جایگزین نمود تا از درآمیختن این دو مناسبت، نفوذ بیشتری بر زندگی مردم داشته باشد"

اما نفوذ فرهنگ یلدا در کشورهای اروپایی کاملا نشانگر مسیر مهاجرت قوم آریایی در اروپاست چنان که در نزد اقوام با ریشه هند- اروپایی رسم‌هایی نزدیک به این مراسم دیده می شود به عنوان مثال هالووین که بازسازی چهارشنبه سوری است و یا مراسم مید سومار یا مید سومر در کشورهای اسکاندیناوی به خصوص سوئد که درست بالعکس شب یلدا نمادی از بلند ترین روز سال در تابستان است که گاهی در شمال اروپا این روز شب نشده و به روز بعدی می پیوندد.

در این روز نیز مردمان به شادمانی رفتن به طبیعت و پاسداشت نور خورشید مشغولند در حقیقت آنهم عیدیست برای وجود خورشید و از این لحاظ با یلدا هماننند است.

ضمن آنکه در جنوب روسیه، دربین پارسیان هند در گجرات و در شمال عراق و جنوب ترکیه یلدا نیز مانند نوروز گرامی داشته می‌شود.